لعیا نورانی زنوز/ دریاچه ارومیه؛ نگین آبی در دل سرزمین ایران با آبی درخشان و شوری که داستان زندگی را در خود نهفته دارد، همیشه جاذب نگاه‌های عاشقان طبیعت و پژوهشگران زیست‌محیطی بوده است.

این دریاچه، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های نمکی جهان، نه‌تنها بخشی از تاریخ و فرهنگ منطقه را می‌سازد بلکه زیستگاهی منحصر به فرد برای موجوداتی است که در آغوش این اکوسیستم خاص زندگی می‌کنند. یکی از این موجودات افسانه‌ای، آرتمیا، موجودی کوچک و مقاوم است که در اعماق آب‌های شور به عنوان یک جزء حیاتی از زنجیره غذایی، نقش بسیار مهمی در حفظ تعادل زیست‌محیطی ایفا می‌کند.

اما امروز، این اکوسیستم زیبا و پر از زندگی با تهدیدات جدی مواجه است. بحران کم آبی و تغییرات اقلیمی سایه سنگینی بر سر دریاچه ارومیه افکنده و باعث کاهش سطح آب و افزایش شوری شده است. آرتمیا، این موجود شگفت‌انگیز که روزگاری به وفور در این آب‌ها جریان داشت، اکنون در آستانه خطر قرار دارد. کاهش جمعیت آرتمیا نه‌تنها تهدیدی برای تنوع زیستی دریاچه است بلکه زنجیره‌ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی را برای جوامع محلی به همراه خواهد داشت که به این موجود وابسته‌اند.

در این گزارش، نگاهی عمیق به وضعیت کنونی آرتمیا در دریاچه ارومیه خواهیم داشت و تلاش خواهیم کرد تا علل و آثار این بحران را به‌طور جامع بررسی کنیم. بدون تردید مطالعه دقیق و مستمر وضعیت آرتمیا می‌تواند به شناسایی چالش‌ها و فرصت‌ها در مسیر حفظ و احیای این اکوسیستم ارزشمند کمک کند، همچنین اطلاعات جامع و علمی پیرامون وضعیت کنونی آرتمیا و روش‌های حفاظتی کارآمد می‌تواند در تدوین استراتژی‌های مدیریتی مؤثر برای پایداری دریاچه و حفظ تنوع زیستی آن نقش‌آفرین باشد.

از این رو گزارش حاضر به بررسی ابعاد مختلف این نگرانی می‌پردازد تا تأثیرات خشک شدن دریاچه ارومیه بر آرتمیا و اکوسیستم اطراف آن را تحلیل کند.

رییس پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار ما می‌گوید: آرتمیا تنها موجود زنده دریاچه ارومیه از خانواده سخت‌ پوستان است که می‌تواند با آب غلیظ و شور سازگاری داشته باشد و از جلبک‌های موجود دریاچه تغذیه کند.

دکتر نصرالله احمدی‌فرد اظهار می‌دارد: این محصول استراتژیک برای هفته اول زندگی آبزیان نیاز است و باعث افزایش بقا، تضمین سلامت و مقاومت در برابر عوامل بیماری‌زا می‌شود.

وی می‌افزاید: پرورش میگو در استان‌های جنوب کشور که در بیشتر از 40 هزار هکتار انجام‌ می‌گیرد، پرورش ماهیان زینتی در کل کشور، پرورش ماهیان خاویاری در شمال کشور و ماهیان دریایی که در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان در قفس پرورش داده می‌شوند وابسته به آرتمیا هستند و اگر این موجود زنده از بین برود این چهار صنعت از بین خواهد رفت.

وی اضافه می‌کند: آرتمیا به شکل بیومس و سیست مورد استفاده قرار می‌گیرد که محصول استراتژیک برای کشور ما سیست آرتمیا است.

رییس پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه تصریح می‌کند: سیست آرتمیا در واقع جنین آرتمیا است که به دلیل شرایط نامناسب محیطی درون پوسته‌ای ضخیم قرار گرفته و در صورت فراهم شدن شرایط مناسب رشد، مراحل جنینی را سپری کرده و از درون پوست خارج شده و مراحل رشد و نمو خود را تکمیل می‌کند.

احمدی‌فرد با اشاره به اینکه آرتمیا یک موجود استثنایی در حفظ حیات خود است و از بین نمی‌رود، بیان می‌کند: سال‌های گذشته تصور بر این بود که سیست‌ها از بین می‌روند در صورتی که این توانایی را دارند که بیش از صدها سال بدون اینکه آبی وجود داشته باشد زنده بمانند و بعد از رسیدن رطوبت، مراحل تقسیم سلولی را ادامه دهند و تبدیل به یک موجود زنده شوند.

او ادامه می‌دهد: دریاچه ارومیه سالیان سال منبع اصلی گونه‌ای خاص از آرتمیا به اسم آرتمیا ارومیانا است اما متاسفانه میزان تولید آن در سال‌های اخیر به دلیل خشکی دریاچه ارومیه کاهش یافته است و در برهه‌ای از زمان به طور کامل وجود ندارد و در حال حاضر نیز قابل برداشت نیست.

رییس پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه، واردات را راه‌حل تامین سیست مورد نیاز تولیدکنندگان و پرورش‌دهندگان میگو، ماهیان دریایی، ماهیان خاویاری و ماهیان زینتی عنوان و خاطرنشان می‌کند: در سال حدود 45 یا 50 تن سیست مورد نیاز است این در حالیست که می‌توانیم از دریاچه ارومیه هزاران تن سیست برداشت کنیم.

او متذکر می‌شود: معضلی که در حال حاضر وجود دارد عدم صدور مجوز از سوی محیط زیست برای برداشت آرتمیا ارومیانا دریاچه ارومیه است در حالیکه با بهبود وضعیت دریاچه ارومیه و شکوفایی توده‌های عظیمی از سیست و بیوماس آرتمیا ارومیانا، توسط عده‌ای سودجو قاچاق و برداشت غیراصولی می‌شود که امکان آلوده بودن و تهدید سلامت صنعت آبزی‌پروری را در پی دارد.

احمدی‌فرد اذعان می‌دارد: برداشت آرتمیا از دریاچه ارومیه نیازمند رعایت اصول پژوهش محور زیر نظر مراجع علمی و دانشگاهی است و با صدور مجوز قانونی بدون تردید میزان برداشت غیراصولی کاهش می‌یابد.

احمدی‌فرد با اشاره به اینکه مدیریت دریاچه ارومیه از مرحله سخت‌افزاری نظیر انتقال آب از حوضه‌های پیرامون و رهاسازی آب از سدهای استان عبور کرده است، توضیح می‌دهد: مهم‌ترین مسئله برای احیای دریاچه ارومیه بحث نرم‌افزاری و فرهنگ‌سازی است که همه باید در این زمینه همکاری کنیم تا هم شاهد احیای دریاچه ارومیه و هم شاهد آرتمیا باشیم.

او خاطرنشان می‌کند: قبل از سال 1990 کشورهایی مثل آمریکا، بلژیک و چین محل تهیه سیست آرتمیا بودند که از سال 1993 کشورهایی مثل ازبکستان، قرقیزستان، روسیه و دریاچه آرال به عنوان منبع جایگزین سیست آرتمیا هستند به طوری که سال گذشته از ازبکستان، قرقیزستان و روسیه حدود یک هزار تا 2 هزار تن سیست به کشورهای مختلف از جمله ایران صادر شده است.

*عدم صدور مجوز قانونی از محیط زیست

مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی هم می‌گوید: در حال حاضر هیچ گونه مجوزی برای برداشت آرتمیا ارومیانا از طرف سازمان حفاظت محیط زیست صادر نشده و هر گونه مجوز برداشت منوط به مطالعات ارزیابی ذخایر آرتمیا و در نهایت تصمیم شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور است.

حجت جباری از استمرار گشت و کنترل‌های شبانه‌روزی ماموران یگان حفاظت در محدوده استحفاظی پارک ملی دریاچه ارومیه خبر می‌دهد و می‌افزاید: در صورت مشاهده هرگونه تخلف احتمالی با متخلفان طبق ضوابط و مقررات زیست محیطی برخورد و به مراجع قضائی معرفی می‌شوند.

او اظهار می‌دارد: این گونه ارزشمند توانایی و انعطاف بسیار بالایی برای تاب‌آوری در شرایط سخت دارد از این رو هیچ‌گونه نگرانی در خصوص ذخایر این گونه ارزشمند وجود ندارد.

*اما راه‌حل برای تامین سیست و بیومس آرتمیا چیست؟

یکی از فعالیت‌های شاخص استان پرورش آرتمیا در استخرهای خاکی دشت فسندوز است. مجتمع فسندوز 29 سال گذشته قرار بود بزرگترین مجتمع پرورش ماهیان گرمابی باشد اما با خشکسالی‌های پیش آمده پرورش این ماهیان میسر نشده و تولید آرتمیا در این مجتمع چند سالی است که آغاز شده است.

فرماندار چهاربرج می‌گوید: مجتمع پرورش ماهیان گرمایی فسندوز با 2 هزار هکتار برای پرورش آرتمیا در دشت‌های خاکی تغییر کاربری داده است که از این میزان ۲۰۰ هکتار در حال فعالیت است.

قادر حبیبی می‌افزاید: با توجه به اینکه همه زیرساخت‌های برق، آب و گاز فراهم شده است فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری است.

* احداث استخرهای خاکی پرورش آرتمیا در حاشیه دریای عمان و خلیج فارس

رییس پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه، همچنین می‌گوید: در حاشیه دریای عمان و خلیج ف

ارس مناطق شوره‌زاری وجود دارد که مناسب احداث استخرهای خاکی برای پرورش آرتمیا هستند.

احمدی‌فرد ادامه می‌دهد: در سیستان و بلوچستان چاه‌های ژرفی احداث شده است که پساب دارد و ما می‌توانیم برای توسعه مزرعه پرورش آرتمیا استفاده کنیم.

او، عنوان می‌کند: براساس پیگیری‌های به عمل آمده مقرر شده است با بهره‌گیری از پساب شور آب تصفیه‌کن‌ها، نسبت به راه‌اندازی مزرعه پرورش آرتمیا در چابهار اقدام شود.

به گفته احمدی‌فرد، با تحقق این مهم، پساب آب تصفیه‌کن‌ها به جای آنکه به دریا وارد شود، در توسعه مزارع پرورش آرتمیا استفاده می‌شود که با اجرای این طرح از ورود این پساب شور به دریا جلوگیری می‌شود.

او همچنین ادامه می‌دهد: طی تفاهم نامه‌ای با معاونت علمی و فناروی ریاست جمهوری، مرکز مرجع منطقه‌ای فرآوری سیست و بیومس آرتمیا در دانشگاه ارومیه راه‌اندازی شده است که برای همکاری با سرمایه‌گذاران اعلام همکاری می‌کنیم.

*سخن آخر

بررسی‌ها از وضعیت آرتمیا در دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که این زیستگاه با چالش‌های جدی مواجه است. کاهش سطح آب دریاچه، تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی تهدیداتی جدی برای بقاء این موجودات ارزشمند ایجاد کرده‌اند. آرتمیا که به عنوان یکی از شاخص‌های سلامت اکوسیستم دریاچه ارومیه قلمداد می‌شود، نیازمند مدیریت صحیح برای جلوگیری از انقراض و برهم خوردن تعادل محیط‌زیستی است.

بدون تردید بهبود سیستم‌های نظارت و کنترل، اجرای قوانین حفاظتی و افزایش آگاهی عمومی می‌تواند در حفظ و احیای این زیست‌بوم مؤثر باشد. همچنین سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین می‌تواند به یافتن راهکارهای پایدار برای حل این بحران کمک کند.

انتهای پیام/