شهین بیدادرس/ نه تنها امروز بلکه در طول سالیان متمادی زلزله این بلای طبیعی، بی مهری‌اش را به اوج رسانده و هولناک ترین صحنه‌ها را خلق کرده و با بی رحمی تمام کودک، بزرگ و پیر و جوان را همراه با خانه‌هایشان در دل خاک دفن کرده و ویرانه‌های زیادی برجای گذاشته است.

در تقویم کشورمان ایامی که وقوع زلزله بخشی از کشور را لرزانده و ویرانی‌های زیادی به بار آورده و حسرت زندگی را بر دل هزاران نفر گذاشته، ثبت شده است که در این حوادث چه بسا دیگر اثری از خانه، کوچه و خیابان باقی نمانده و همه به تلی از خاک تبدیل شده باشد.

زلزله‌های بویین زهرا، منجیل و رودبار، بم، سرپل ذهاب، خوی و حوادث دیگری که هر کدام نه تنها جان گرفته‌اند بلکه چند صد هزار منزل ویران و به خرابه تبدیل کرده‌اند اما در کنار تمام اینها، صحنه‌های حزن انگیز زیادی نیز بوجود آمده که یک سوال همیشه آدمی را وادار به تامل می‌کند چرا استحکام بناهایمان در مقابل این حوادث مقاوم نیست.

متاسفانه دیده شده بسیاری از ساختمان‌هایی که هنوز عمر ساخت‌شان به یک سال هم نرسیده بر اثر زلزله سر بر خاک گذاشته و جان داده‌اند؟ چرا ساختمان‌های چندین طبقه تازه ساخت را زمین بلعیده و به اعماق خود فرو برده است؟ چرا برخی ساختمان‌ها در برابر زلزله با قدرت زیاد در امان مانده‌اند و برخی نه؟ و سوال دیگری که با دیدن صحنه‌ تخریب‌ها، صدها بار در ذهن تداعی می‌شود اینکه چرا آینده نگر نیستیم؟ چرا ساختمان‌هایمان با استانداردهای ساخت و ساز روز بیگانه هستند؟ چرا اجازه داده شده مخفیانه به ساخت واحدهای چند طبقه اقدام شود که در اثر زمین لرزه به تلی از خاک تبدیل شوند؟ چرا به فردا فکر نکردیم در حالیکه زلزله‌های متعددی را در مناطق مختلف کشورمان تجربه کرده‌ایم؟

اگر رعایت استاندارد ساخت و ساز به فرهنگ‌ تبدیل می‌شد آیا امروز باز هم این همه ویرانی و خسارت داشتیم، مهمتر از آن هراس مردم و خسارت‌های مالی و جانی که بر دوش کشور سنگینی می‌کند؟ آیا برنامه‌ای برای آینده داریم تا در صورت وقوع زلزله خسارت را به حداقل برسانیم؟ نقشه‌ای برای فردای شهر و استان‌مان ترسیم کرده‌ایم تا از گزند آسیب‌های بلایای طبیعی بوِیژه زلزله در امان بمانند و یا آسیب حداقلی داشته باشند؟ چرا تنها زمان وقوع حادثه تصمیم می‌گیریم و یادمان می‌افتد مقررات و قوانینی داشتیم که اگر رعایت می‌شد دچار این مشکلات نمی‌شدیم؟

برای یافتن جواب سوالات‌مان و اینکه چه باید بکنیم، با ابراهیم صفری دکتری مدیریت استراتژیک و ارشد عمران و همچنین معاون زیربنایی و حمل و نقل شهرداری ارومیه گفت وگو کردیم که ماحصل آن را با هم در زیر می‌خوانیم.

*آیا آیین نامه و مقرراتی برای ساخت و سازها در کشور وجود دارد؟

صفری: در ایران در حوزه پدید آوری ساختمان‌ها، ساخت برج‌ها و هر آنچه در فرمت ساختمان و سکونت با کاربری مختلف اتفاق می‌افتد در ۲ نظام فنی و اجرایی مصوب کشوری و نظام مهندسی ساختمان خلاصه شده است، حوزه نظام فنی اجرایی معمولا به سراغ ساختمان‌های دولتی و عمومی می‌رود یعنی از بستر نظام فنی اجرایی، ساختمان‌های عمومی و اماکنی با دامنه کاربری خاص و عمدتا دولتی ایجاد می‌شود.

و در بستر نظام مهندسی، هم ساختمان‌های حقیقی و خصوصی و در یک کلام اماکن مسکونی شهر پیگیری می‌شود اما در ۲ نظام فنی و اجرایی و مهندسی ساختمان، طراحی و محاسبه ساختمان‌ها از یک نشریه واحد تبعیت می‌کند.

در ایران هر ساختمانی که ساخته می‌شود پایه و اساس محاسبات آن تکیه می‌کند به نشریه ۲۸۰۰ زلزله (آیین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله) که در آن الزامات و استاندارد طراحی برای مهندسان طراح مشخص شده و ایشان موظف هستند چارچوبی را که نشریه ۲۸۰۰ بیان کرده، رعایت کنند.

*وضعیت نظارت بر ساخت و سازها در آذربایجان غربی چگونه است؟

صفری: عملکرد نظام مهندسی آذربایجان غربی در حوزه طراحی و کنترل بر ساخت و سازهای مسکونی مناسب است و در بخش فنی اجرایی، کار فرمایان و مهندسان مشاور با طراحی مناسب بر مبنای نشریه ۲۸۰۰ و نظارت عالیه کارگاهی در احداث ساختمان عمل می‌کنند و همچنین از آنجا که نیروی زلزله در طراحی‌هایی که براساس فرمول مشخص در ۲۸۰۰ بیان شده ضریب زلزله را که نشریه گفته و ضریب بازتابی که نوع و فیزیک ساختمان از آن تبعیت می‌کند مهندسان محاسب و نظام مهندسی طراحی و کنترل کرده و ساختمان‌های جدیدی که احداث می‌شود از استقامت لازم در برابر زلزله برخوردار خواهند شد.

اما در بحث ساختمان‌هایی که قبلا ساخته شده و با توجه به اینکه پهنه شهر ارومیه در معرض خطر پذیری بالای زمین لرزه قرار دارد بر همین اساس ممکن است در صورت وقوع زلزله نیاز گسترده به بازسازی مسکن داشته باشد.

صفری با بیان اینکه ساختمان‌های مسکونی و عمومی که در گذشته ساخته شده اخیرا شناسایی و از طریق دادستانی در قالب ساختمان‌های ناایمن پیگیری می‌شود، گفت: در ارومیه و شهرهای دیگر استان ساختمان‌هایی ساخته شده که به نظر نیاز به مقاوم سازی دارند لذا بدنبال روش‌هایی باید باشیم که به واسطه یک متولی، این اماکن مورد بازنگری قرار گرفته و در مقابل زمین لرزه مقاوم سازی شوند بنابراین متولی مشخصی باید این امر را برعهده گیرد و فعالیت‌های مربوط به مقاوم سازی را انجام دهد.

البته در مباحث مدیریت شهری با دو خطر مواجه هستیم که یکی زلزله است با بالای ۵ دهم ریشتر که می‌تواند برای بخشی از پهنه‌های مسکونی ارومیه و حتی مناطق دیگر استان خطراتی به دنبال داشته باشد و خطر دیگری که شهرها را تهدید می‌کند طوفان با سرعت ۹۰ کیلومتر بر ساعت است که بواسطه نیروی «آیرودینامیکی» می‌تواند برای بخشی از ساختمان‌ها بویژه «المان های سازه‌ای و ساختمان‌هایی که سبک سازی شده همچنین برای ساختمان‌های چند طبقه که دیوار چینی شان ناقص است» مخاطره آمیز باشد بنابراین محاسبان و طراحان ساختمان‌ها برای مقابله با این دو نیروی خطرناک که تهدیدی برای ساختمان‌ها هستند، باید محاسبات لازم را انجام دهند.

* ترویج فرهنگ ایمنی سازی و رعایت استانداردهای ساخت و ساز چقدر ضروری است؟

صفری: شهرداری، محاسبان و همچنین شهرداران مناطق مراقبت‌ها و کنترل‌های لازم را انجام می‌دهند اما به یک فرهنگ عمومی نیازمندیم تا خود مردم، سازندگان و مودیان با عشق و عرق تمام نسبت به رعایت مشخصات طراحی در هنگام اجرا و ساخت، پیش از پیش توجه لازم را داشته باشند.

توجه داشته باشیم ما نیاز داریم به ترویج فرهنگ ایمنی، یعنی داشتن یک زندگی توام با آرامش و آسایش و این اتفاق زمانی روی می‌دهد که مقررات لازم در ساخت و سازها رعایت و ایمن سازی در بین مردم به فرهنگ تبدیل شود.

البته مهندسان طراح در ایجاد ساختمان‌ها به ۲ واژه کیفیت پایدار و ایمنی توجه می‌کنند که نشریه ۲۸۰۰ (آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله) مورد توجه قرار داده زیرا ساختمان‌ها محصول ملی و سرمایه‌های شهر و کشور هستند.

*افزایش دانش ایمن سازی در کاهش خسارت‌های زلزله چقدر تاثیر گذار است؟

صفری: ۷۰ درصد خسارت‌ها و تلفات پس از زلزله بوجود می‌آید بنابراین اگر پیش بینی‌های لازم و همچنین فرهنگ عمومی ایمنی سازی، در جامعه ارتقا یاید، ۷۰ در صد خسارت ناشی از زلزله کاهش پیدا می‌کند.

مروز نهادینه کردن دانش ایمنی، وظیفه سرپرست جامعه است که پیوسته نسبت به رشد و آگاهی‌های ایمنی و ایمنی سازی و افزایش آگاهی عمومی نسبت به دانش ایمنی سازی و نتایج آن تلاش‌های لازم را انجام دهد همچنین سازمان‌های متولی بر ساخت هر نوع ساختمان براساس (نشریه ۲۸۰۰ زلزله ایران) مراقبت‌ها و کنترل‌های لازم را داشته باشند تا در برابر نیروهای متخاصمی چون زلزله ایمنی بیشتری داشته باشیم.

* کدام ساختمان‌ها در زلزله آسیب بیشتری می‌بینند؟

صفری: در ساختمان‌های بتنی اگر اتصالات ستون و تیرها غیر اصولی و براساس طراحی اجرا نشوند موجب از هم گسیختگی شده و در ساختمان‌هایی با اسکلت فلزی اگر جوشکاری با بُعد و طول موثر و با کیفیت درست انجام نشده باشد هم موجب از هم پاشیدگی سازه و افزایش خسارت در زمان زلزله خواهد شد.

ملاک پایداری ساختمان در مقابل زلزله این است که طراحی آن براساس نشریه ۲۸۰۰ (آیین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله) بوده و در حین اجرا بدرستی و مطابق و منطبق بر نقشه اجرایی باشد.

* برای آینده و وقوع زلزله‌های احتمالی چه برنامه‌هایی باید اجرایی شود؟

صفری: اخیرا در ارومیه دنبال روش‌های جدیدی هستیم که در مرحله طراحی اولیه قرار دارد که در آن تلاش می‌کنیم به سمت احداث ساختمان‌هایی با فونداسیون غلتکی برویم این طرح را ابتدا از مرکز استان یعنی ارومیه در دست اجرا داریم.

ر این نوع ساختمان‌ها زلزله حتی با ریشتر بالا امکان ایجاد ترک عمودی نخواهد داشت بنابراین این طرح براساس تکنولوژی کاملا امکان پذیر است.

* آیا تاکید ویژه‌ایی بر رعایت ساخت و سازها به سازندگان و مردم شده است؟

صفری: بله، مقررات ملی ساختمان در ۲۲ مبحث برای طراحان ساختمان‌ها تدوین و ابلاغ شده است که طراحان ملزم به رعایت مقررات ملی ساختمان هستند چنانکه در مبحث ۱۲ این مقررات به ایمنی تاکید شده است.

زلزله نه تنها در استان و کشور ما بلکه در طول سالیان متمادی در کشورهای مختلف جهان ویرانی‌های زیادی برجای گذاشته اگر به کشور و استان خود اشاره کنیم شهرستان سلماس از جمله شهرهایی است که در طول تاریخ زلزله بزرگی را تجربه کرده چنانکه تمام شهر طعم ویرانی را چشیده اما اگر پا را به فراتر از مرزهای کشور بگذاریم شاهد ویرانی‌های این بلای طبیعی در دیگر کشورها هم هستیم اما آنچه در آنها قابل تامل است آینده نگری و برنامه ریزی برای آینده است آنچه که در کشور ما هنوز اتفاق نیفتاده است.

براساس این گزارش، «شیلی» در قرن بیستم زمین لرزه‌های ویرانگری را تجربه کرد. در سال ۱۹۳۹، زلزله‌ای به بزرگای ۸.۳ به مرگ ۲۸ هزار نفر منجر شد در سال ۱۹۶۰، بزرگترین زمین لرزه قرن با بزرگای ۹.۵، حدود ۱۶۰۰ کشته برجا گذاشت پس از سال ۱۹۶۰، شیلی سرمایه‌گذاری زیادی در زمینه تحقیقات طرح‌های لرزه‌ای انجام داد و مقررات سخت‌گیرانه ساختمانی وضع کرد.

اکنون اکثر سازه‌ها می‌توانند در برابر قدرتمندترین زلزله‌ها تاب بیاورند. هر چند سال یک بار زلزله‌ای به بزرگای هشت یا بیشتر در این منطقه رخ می‌دهد، اما فقط تعداد انگشت شماری تلفات برجا می‌گذارد.

در سال ۲۰۱۰، بیش از ۵۰۰ نفر در اثر زلزله‌ای به بزرگای ۸.۸ جان سپردند. مقررات ساختمان سازی در این زمینه نقش حیاتی داشت با این حال، این کشور همچنان از خرابی برخی ساختمان‌ها درس می‌گرفت: مقررات ساختمان سازی را به‌روزرسانی کرد تا ضعف‌های ساختاری که مهندسان پس از آن شناسایی کرده بودند، برطرف شود.

ژاپن نمونه دیگری است. این کشور پرجمعیت گاهی زلزله‌هایی به بزرگای ۷.۸ یا شدیدتر را تجربه می‌کند. مقررات ژاپن با قوانین سخت‌گیرانه ساخت و ساز باعث شده است، در بیشتر سال‌ها هیچ‌ مورد مرگی در زلزله رخ ندهد. زلزله سال ۲۰۱۱ یک استثنا بود که باعث فاجعه هسته‌ای در نیروگاه فوکوشیما دایچی شد بیش از ۱۸ هزار نفر جان خود را از دست دادند که تقریبا همه آنها در اثر سونامی غرق شدند نه به علت فروریختن ساختمان‌ها.

بدون تردید الگو گیری و بکار بستن تجربه‌های کشورهایی که زلزله را تجربه کرده‌اند می‌تواند باعث کاهش خسارت‌ها و آسیب‌های ناشی از زلزله شود.

انتهای پیام/