لعیا نورانی زنوز/ همه ساله 17 مرداد به عنوان روز خبرنگار گرامي داشته می‌شود اما نمي‌شود در اين روز تنها به تبريك و تهنيت بسنده كرد و مشکلات صنفی این عرصه را ناديده گرفت.

هر روز که می‌گذرد روزنامه‌نگاری به سمت سطحي شدن و در حاشيه ماندن بيشتر سوق پیدا می‌کند و مردم اخبار و اطلاعات‌شان را نه از روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری بلکه از شبكه‌هاي مجازي كسب مي‌كنند.

امروزه شکاف بین نسلی به وضوح به چشم می‌خورد، نسلی که اخبار و اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق روزنامه‌ها و مجلات دریافت می‌کردند و نسلی که اطلاعات خود را از فضای مجازی کسب می‌کنند.

بدون تردید ارائه اخبار نامعتبر و ناقص بدون تحلیل و تفسیر و مطالعه گذرای تیتر‌های اخبار که در قامت و بستر شبکه‌های اجتماعی خود را نشان می‌دهد نمی‌تواند در مسیر رشد آگاهی طرحی نو دراندازد، چه بسا منکر مواهب و مزایای آن نیستیم اما این گزاره زنگ خطری جدی است.

براساس نظريه‌هاي غالب در زمينه وسايل ارتباط جمعي نیز، رسانه‌ها به بازسازي فرهنگ، افكار و عقايد موجود در جامعه می‌پردازند و بـه آنها استحكام می‌بخشند.

در زبان ارتباطي، جريان ارتباط دو يا چند مرحله شمرده مي‌شود كه پيام را از رسانه به رهبران افكار اعم از والدين، همتايان و نهادهاي مـوثر اجتماعی منتقل مي‌كند و پس از پالايش در اين كانون به مخاطبان مي‌رساند لذا رسانه‌ها بـه عنوان مهمترين عنصر فرهنگي پيونددهنده اقشار جامعه هستند و به خاطر ارزش والایی كه دارند هسته اصلي هر گونه تحولات به شمار مي‌روند.

لذا برای اینکه روزنامه‌ها و سایر رسانه‌ها سهم عمده‌ای در سفره زندگی اجتماعی مردم داشته باشد می‌طلبد راهکارها و راهبردهای منطقی اندیشیده شود، اما پرسش این است که چه باید کرد؟ چه مسیری را باید برگزید؟

*نیازی به تهیه یا خرید روزنامه ندارم

لیلا دانشجوی مهندسی پزشکی در دانشگاه آزاد، می‌گوید، نیازی به تهیه یا خرید روزنامه ندارد چراکه اخبار هر حوزه‌ای را به‌صورت آنلاین از طریق تلفن‌های همراه خود دنبال می‌کند.

او می‌افزاید: چرا پول خود را صرف روزنامه‌هایی کنم که مطالب آن زودتر در تلگرام و سایر شبکه‌های مجازی منتشر شده است.

این دانشجو اضافه می‌کند، حتی اخبار در تلگرام و اینستا زودتر از خبرگزاری ها و پایگاه‌های خبری منتشر می‌شوند.

این تنها حرف لیلا نیست، ندا یکی فروشندگان تورک‌مال است؛ وی هم در رابطه با خرید و مطالعه روزنامه اظهار می‌دارد: روزانه حداقل هشت ساعت در مغازه هستم و فرصت مطالعه ندارم اما اغلب اخبار را به صورت گذرا از طریق تلگرام دنبال می‌کنم.

از او سؤال می‌کنم چگونه صحت خبر را در فضای مجازی تشخیص می‌دهد؟ پاسخ می‌دهد: بالاخره از طریق خبرهای بعدی متوجه صحت یا تکذیب خبر می‌شویم، هرچند که بعد از تکذیب همان خبر اتفاق می‌افتد. ندا بعد از گفتن این حرف با صدای بلند می‌خندد.

"ش-لطفی" خانه‌دار است و می گوید: با خرید چند گیک اینترنت ماهانه می‌توانم اطلاعات مختلفی را در زمینه‌های مختلف به ویژه بهداشت و سلامت به‌وسیله گوشی و اینترنت دریافت کنم و از هزینه‌های خرید روزنامه و رفت‌وآمد خودمان کم کنم.

* رسانه‌ها قدرت سابق را ندارند

«روزنامه‌ها، هفته‌نامه‌ها و سایر رسانه‌ها قدرت سابق را ندارند. دلیل آن کاملا واضح است، این رسانه‌ها دنباله رو فضای مجازی هستند، امروز متاسفانه خبری از تیترهای جذاب و هیجانی نیست، همه تیترهای تکراری هستند که روز قبل از جزییات آنها مطلع هستیم»

این حرف‌های یک معلم حق‌التدریسی است. از نظر امیر، جوانان دغدغه‌های زیادی از جمله تحصیل و شغل دارند و به همین دلیل کمتر به چیزهای دیگر اهمیت می‌دهند از سوی دیگر آنها به دنبال لقمه آماده‌ی هستند، حال و حوصله مطالعه ندارند، آنها دوست دارند مطالب کوتاه و خلاصه شده را بخوانند که امروز به راحتی می‌توان در کانال‌های مختلف خبری عضو شد و اخبار کوتاه را دنبال کرد.

"خوب یا بد وضعیت همین است؛ وقتی برای مطالعه نمی‌ماند، رسانه‌های خبری از شبکه‌های مجازی عقب هستند، شبکه‌های اجتماعی خبرها را رایگان در اختیارت قرار می‌دهند و... این واقعیت را باید قبول کنیم که پیدا کردن فردی که روزنامه می‌خواند، کار سختی است."

برای تکمیل گزارش سراغ کیوسک‌داران ارومیه می‌رویم.

دکه‌ها یا کیوسک‌های روزنامه‌فروشی معمولاً به سفارش شهرداری در شهر تعبیه شده‌اند. این باجه‌ها محلی برای توزیع روزنامه‌های کشوری و مطبوعات محلی هستند، در واقع مکانی که روزگاری مردم از این طریق اخبار و اطلاعات روز را دنبال می‌کردند اما امروزه ماهیت این کیوسک‌ها نیز تغییر یافته است. آنها برخلاف اسم‌شان تنها محلی برای فروش روزنامه و یا دیگر محصولات مطبوعاتی نیستند چه بسا در اکثر آنها بساط مطبوعات برچیده شده و برای تأمین مخارج خود انواع خوراکی‌، آشامیدنی، سیگار و ... را به اجناس خود اضافه‌ کرده‌اند.

*وضعیت فروش روزنامه‌ها اسفناک است

دبیر انجمن مطبوعات‌فروشان ارومیه که از سال 1361 انواع روزنامه‌های محلی و سراسری با موضوعات مختلف را تقدیم ذائقه خوانندگان کرده است، می‌گوید: وضعیت فروش روزنامه‌های کشوری و نشریات محلی اسفناک‌تر از همیشه است.

علی صیادی اشاره می‌کند که متاسفانه به‌طور کلی فرهنگ مطالعه در جامعه به صورت جدی کاهش یافته و حتی می‌بینیم که کتاب‌های تازه چاپ شده در بازار هم با همین مشکل افت تیراژ مواجه شده‌اند.

او، می‌افزاید: به دلیل عدم استقبال مردم تیراژ روزنامه‌ها و نشریات به شدت کاهش یافته است به عنوان مثال روزنامه‌های آفتاب یزد، هفت صبح، امید جوان از هر کدام روزی دو نسخه و روزنامه‌های اطلاعات و جام جم روزی 10 نسخه برای کیوسک‌های ارومیه توزیع می‌شود.

صیادی در خصوص نشریات محلی نیز اظهار می‌دارد: صرفا صاحبان آگهی سراغ نشریات محلی را می‌گیرند وگرنه فروشی از محل نشریات محلی نداریم.

دبیر انجمن مطبوعات‌فروشان ارومیه به قطع اشتراک اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: در سال‌های 76 تا 84 نشریات محلی به تمام ادارات ارسال می‌شد اما در حال حاضر ادارات قرارداد خود را فسخ کرده و هیچ نشریه ای ارسال نمی‌شود.

صیادی عامل اصلی کاهش فروش روزنامه را فضای مجازی و اینترنت عنوان و اضافه می‌کند: با اینکه محتوا حرف اول را می‌زند و به دلیل سانسور کیفیت مطبوعات کاهش یافته است اما شبکه‌های اجتماعی نیز تاثیرگذار بوده و گوی سبقت را از رسانه‌های مکتوب گرفته‌اند.

دبیر انجمن مطبوعات‌فروشان ارومیه توضیح می‌دهد: واقعیت این است که با ورود رسانه‌های دیجیتال و فضای مجازی به عرصه اطلاع‌رسانی، مردم دیگر رغبتی برای خرید روزنامه و نشریات کتبی ندارند. حتی بسیاری از روزنامه‌نگاران ترجیح می‌دهند به جای خرید روزنامه با مراجعه به سایت روزنامه‌ها مطالب مورد نظرشان را مطالعه کنند. اکنون روزنامه‌های مکتوب برگشت می‌خورند لذا اغلب کیوسک داران به‌منظور جبران هزینه‌های خود در کنار فروش روزنامه اقدام به فروش برخی تنقلات می‌کنند تا بیش از این متضرر نشوند.

وی تاکید می‌کند: مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی، زبان دوم دولت بعد از صدا و سیما هستند لذا برای رهایی از این وضعیت نیازمند حمایت هستند.

صیادی همچنین به مشکل کیوسک‌های مطبوعاتی با شهرداری و سازمان میادین و ساماندهی مشاغل شهری اشاره می‌کند که با افزایش 60 درصدی هزینه‌ها مشکلات دکه‌های مطبوعاتی را چند برابر کرده است.

دبیر انجمن مطبوعات‌فروشان ارومیه خواستار حمایت دولتی از مطبوعات و کیوسک‌ها شد.

امیر ملکی یکی دیگر از کیوسک داران قدیمی خیابان امام(ره) ارومیه است. او می‌گوید: 31 سال است که از این طریق زندگی خود و خانواده‌ام را می‌چرخانم.

*فروش یک یا دو نسخه از روزنامه‌های سراسری و محلی در روز

ملکی می‌افزاید: در دوران دولت اصلاحات روزانه 400 تا 500 نسخه روزنامه به فروش می‌رسید اما اکنون وضعیت به شکلی شده است که روزانه یک یا دو نسخه از روزنامه‌های سراسری و محلی به فروش می‌رود.

او نیز اظهار می‌دارد: اینترنت و شبکه‌های اجتماعی فروش و مطالعه روزنامه را خیلی پایین آورده است.

* خریداران روزنامه باطله بیشتر از خوانندگان هستند

شیخلو نیز یکی از دیگر از کیوسک‌داران ارومیه که 10 سال است از طریق فروش روزنامه زندگی می‌گذراند، می‌گوید: خریداران روزنامه باطله بیشتر از خوانندگان روزنامه هستند و اغلب روزنامه را برای پاک کردن سبزی، پرورش قارچ و... خریداری می‌کنند.

او متذکر می‌شود: فروش روزنامه دیگر به نفع دکه‌داران نیست، اکثر روزنامه‌های موجود در پیشخوان‌ها در آخر شب دوباره به عنوان کاغذ باطله برگشت می‌خورند.

این روزنامه‌فروش هم یادآور می‌شود: مردم اکنون بیشتر از طریق تلگرام و کانال‌های خبری، اخبار را دنبال می‌کنند، زیرا در همان لحظه وقوع خبر، همه کاربران از آن مطلع می‌شوند. به همین دلیل کمتر اقدام به خرید روزنامه می‌کنند.

به گفته کارشناسان ارتباطات، بالا رفتن دستمزد نیروی کار حوزه رسانه، هزینه چاپ و گرانی کاغذ، مشکلات اقتصادی و معیشتی، سیستم ضعیف توزیع، فراگیر شدن استفاده از تلفن همراه هوشمند، استفاده از روزنامه‌نگاران کم‌تجربه و غیرمتخصص و عدم تولید محتوای متناسب با نیاز مخاطبان، کاهش سطح اعتماد مردم به رسانه‌ها، سانسور و نبود آزادی بیان از جمله دلایل کاهش اقبال رسانه‌ها از سوی خوانندگان است، اما در این شرایط راهکار چیست؟ چگونه می‌توان پیوند میان مردم و رسانه‌ها را تقویت کرد؟

*چالش مطبوعات در برهه‌ها مختلف

فاطمه حاجی‌زاده، دانش‌آموخته رشته علوم ارتباطات اجتماعی می‌گوید: مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی و با پیشینه بیش از چهار قرن همواره در برهه‌های مختلف با چالش‌هایی مواجه بوده، این رسانه ارتباطی موثر در روند آگاهی‌بخشی اقشار مختلف جامعه زمانی در قرن ۱۹میلادی در مواجهه با پیدایش رسانه های الکترونیکی مانند رادیو، تلویزیون و سینما جایگاهش متزلزل شد اما با بکارگیری سیاست‌های جذب مخاطب توانست همچنان جایگاه خاص خود را در میان مردم و مخاطبانش حفظ کند و در کنار رسانه‌های الکترونیکی نقش موثر خود را در آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی جامعه ایفا کند.

در چند سال گذشته گسترش استفاده از فضای مجازی، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و افزایش استفاده مردم از آنها به جهت جذابیت و سرعت در پیام رسانی بار دیگر روزنامه‌ها  را دچار وضعیت چالش‌برانگیزی کرده است و باعث استقبال کمتر از مطبوعات چاپی، این رسانه‌های قدیمی ارتباطی شده است، از سوی دیگر پیام‌های کوتاه و گیرا در رسانه‌های دیجیتالی سبب تغییر سلیقه مخاطبان در جهت استقبال از مطالب کوتاه و تیتروار شده که این امر نیز به جای خود سبب سطحی‌نگری و تیترخوانی بسیاری از مخاطبان شده است. با وجود همه اینها روزنامه‌ها می‌توانند با استفاده از روش‌ها و سیاست‌های مختلف در جهت بهبود عملکرد، جذابیت صفحات روزنامه های چاپی را در مصاف با صفحات فضای مجازی افزایش دهد.

این روزنامه‌نگار می‌افزاید: یکی از مشکلات حال حاضر که روزنامه‌ها درگیر آن هستند تاخیر در بازتاب خبرهای روز است زیرا این اخبار به صورت آنی و لحظه‌ای در فضای مجازی منعکس می‌شود و به قول اصحاب رسانه خبرها سوخته می‌شوند و از آنجایی که اخبار تازه و به روز مخاطبان بیشتری را جذب می‌کند، لذا راهکار روزنامه‌ها این است که  تولید خبر کنند یا اخبار و مطالب تولیدی را منعکس کنند که در جای خود اخبار تازه‌ای هستند که به گوش مخاطب می‌رسند.

*ضرورت انعکاس تحلیل‌ها و تفسیرهای اخبار و رویدادهای روز

او ادامه می‌دهد: انعکاس تحلیل‌ها و تفسیرهای اخبار و رویدادهای روز در قالب گزارش‌ها و مصاحبه‌ها راهی دیگر برای افزایش و جذب مخاطب در روزنامه‌های چاپی است که مسلما مخاطب با نگاه جدیدی در خصوص رویداد اتفاق افتاده روبرو می‌شود و به طبع برایش جذابیت دارد، همچنین استفاده از شهروند روزنامه‌نگاران، شگرد دیگری است که می‌تواند با انعکاس خبرهای مردمی و محلی از نگاه شهروندان راهکار خوبی برای گرایش بیشتر خواننده‌ها در جهت استفاده از روزنامه‌های چاپی باشد، اما در کنار همه این راه‌حل‌ها وجود تارنما یا سایت برای روزنامه‌های چاپی یا روزنامه‌نگاری آنلاین است که برای شمار زیادی از روزنامه‌های سراسری یا منطقه‌ای و استانی اجرا می‌شود که جوابگوست و استقبال خوبی از آن می‌شود.

حاجی‌زاده می‌افزاید: اما مورد دیگری که باید به آن توجه شود این است که صفحات لجام‌گسیخته مجازی گرچه در سرعت انتشار اخبار گوی سبقت را از مطبوعات ربوده‌اند و بدین جهت نیز مخاطبات فراوانی را جذب می‌کنند اما قاعده یا قانونی بر آنها حکم‌رانی نمی‌کند و همچنین ساختار و چارچوب منسجم و معتبری ندارند که پیام یا خبر منعکس شده را تایید کرده یا اعتبار بخشد، بنابراین در بعضی موارد در صحت و سقم خبرهای پخش شده از این رسانه‌ها نیز شک و تردید جایز است این در حالی است که اخبار و پیام‌های انعکاس یافته در روزنامه‌ها پس از تایید سردبیران و مدیران مسئول منتشر می‌شوند بنابراین پیام‌ها عموما معتبر هستند، همچنین روزنامه‌ها دارای چارچوب منظم و منسجم هستند که مسئولیت اخبار و پیام‌های منتشر شده را به عهده می‌گیرند و در این خصوص جوابگو هستند.

"به نظر می‌رسد بدیهی‌ترین و ساده‌ترین راهکار برای رفع معضلات ذکر شده، آزادی بیان برای انعکاس دغدغه‌های مردمی، حذف موانعي كه سانسور تلقي مي‌شود، مطالبه‌گری، نوجویی، آرمان‌خواهی، حمایت از رسانه‌های مستقل، آموزش روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و مردمی‌تر بودن رسانه‌هاست قطع یقین در این صورت است که شاهد حفظ و تقویت پیوند میان مردم و رسانه‌ها و در نتیجه گسترش اندیشه‌های روشنفکری و رشد، شكوفايي و اعتلاي جامعه خواهیم بود."

انتهای پیام/