محصولات تراریخته به عنوان برگ برنده تحولات عرصه کشاورزی چندی است دچار کشمکش‌ بین موافقان و مخالفان سردرگم مانده است. نگاه محتاطانه‌ پژوهشگران به این محصولات در نهایت موجب تصویب قانون ممنوعیت تجارت محصولات تراریخته شد. قانونی که ممنوعیت تجارت محصولات تراریخته نامیده شد، اما ممنوعیت کشت داخل معنا شد.

به گزارش نای قلم، توسعه کشاورزی در حدود دوازده هزار سال پیش شیوه زندگی انسان‌ها را تغییر داد و از شیوه زندگی شکارچی-گردآورنده عشایری، به اسکان دائمی در کنار رودخانه‌ها تبدیل کرد. کشاورزی که حدود دوازده هزار سال پیش ریشه دوانید، چنان تغییری در جامعه و شیوه زندگی مردم ایجاد کرد که توسعه آن را «انقلاب نوسنگی» نامیدند.

با افزایش جمعیت خطر مواجه با کمبود مواد غذایی نیز روز به روز افزایش یافت. ابداع روش‌های نوین آبیاری، تولید سموم دفع آفت، تولید کودهای حیوانی و در نهایت تولید کودهای شیمیایی در قرن بیستم فکر چاره بشر برای دفع این خطرات بود، اما آلودگی‌های آبی و خاکی حاصل از این روش‌ها خود خطرات جدیدی را به همراه داشت.

بحران آب، گرم شدن هوا و تغییرات اقلیمی حاکم بر تمامی مناطق جهان از دیگر چالش‌های نگران کننده زراعت در ایران و جهان بود. با این وجود فناوری‌های نوین در زمینه‌های مختلف هر روز دروازه‌هایی از نور امید را بر جهانیان باز می‌کرد. گیاهان تراریخته به عنوان دروازه نور صنعت کشاورزی راهی نوین در جهت مقابله با بحران کم آبی، افزایش بهره وری و در عین حال کاهش آلودگی‌های آبی و خاکی بود.

به علاوه تراژن‌ها با توانایی بالای خود در زراعت زمین‌های غیر قابل کاشت، کم محصول و کم آب به یاری کشورهایی از جمله ایران شتافتند چراکه حدود یک سوم از زمین‌های ایران قابلیت کشاورزی را داشتند، اما به دلیل خاک نامرغوب و مدیریت نادرست منابع آب، در اکثریت زمین‌های قابل کشت، کشت انجام نشده و تنها ۱۲ درصد از مساحت ایران یعنی کمتر از دویست هزار کیلومتر مربع تحت عملیات کشاورزی بود. تمام این عوامل موجب شد تراژن‌ها به عنوان تنها راه حل این مشکل برق امید چشمان کشاورزان ایرانی شود.

لازم به ذکر است محصولات غذایی تراژن (Transgene Food Products) یا تراریخته‌ها، محصولات غذایی دستکاری شده ژنتیکی هستند که با استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک تغییراتی درDNA آنها ایجاد شده است. این دانش پس از تحقیقات فراوان در دهه ۱۹۷۰ میلادی در سطح آزمایشگاهی به ثمر رسید و اولین بار در سال ۱۹۸۴ در گیاه تنباکو شرح داده شد بعد از آن در دهه ۱۹۹۰ میلادی این محصول برای اولین بار در دنیا تجاری سازی شد. از آن زمان تاکنون از فناوری تولید گیاهان تراریخته برای حدود ۱۲۰ گونه گیاهی استفاده شده‌است و ۹۹ درصد محصولات دستکاری شده ژنتیکی که به صورت تجاری در دنیا کشت می‌شوند شامل چهار قلم سویا، ذرت، پنبه و کلزا است.

هدف از مهندسی محصولات تراریخته، کمک به کشاورزان برای مقابله با مشکلات قدیمی کشاورزی مانند علف هرز، حشرات و بیماری‌های مختلف و در عین حال کاهش استفاده از سموم شیمیایی بوده است؛ در روند اصلاح ژنتیک (Genetic Modification) ابتدا ژن‌های مقاوم و مفید را در موجودات زنده دیگر شامل حیوانات، گیاهان و باکتری‌ها، شناسایی و DNA آن را استخراج می‌کنند سپس به گیاه مورد نظر تزریق کرده تا سبب ارتقای کیفیت و ویژگی‌های آن گیاه شوند.

تولید محصولات مهندسی ژنتیک در بیستمین سال تجاری‌سازی این محصولات در دنیا با رشد بیش از ۱۰۰ برابری سطح زیر کشت گیاهان تراریخته مواجه بود و در سال ۲۰۲۰، درآمد مستقیم جهانی از مزرعه‌های تولید کننده محصولات تراریخته ۱۸.۸ میلیارد دلار بوده است. این رقم معادل ۵.۹ درصد ارزش تولید جهانی چهار محصول اصلی سویا، ذرت، کلزا و پنبه است. به طور کلی از سال ۱۹۹۶ درآمد مزارع زیر کشت محصولات تراریخته ۲۶۱.۳ میلیارد دلار افزایش یافته است.

*تقابل موافقان و مخالفان در نهایت تجارت تراژن‌ها را زمین زد

با وجود آنکه در سایه فناوری نوین و محصولات تراریخته میزان مصرف آب، کود و استفاده از آفت کش‌های شیمیایی به میزان بسیار زیادی کاهش یافته، در سال‌های اخیر صحبت‌های زیادی علیه گیاهان تراریخته در سطح کشور مطرح می‌شود چراکه پخش ژن‌های متفاوت و جدید در محیط زیست می‌تواند تغییرات ژنتیکی غیر قابل پیش بینی را به وجود بیاورد.

جهت‌گیری‌های خاص ایجاد شده در سال ۹۴ موجب شد شرایط به گونه دیگری رقم بخورد. در شرایطی که دولت مطابق لایحه برنامه ششم توسعه کشور ملزم شده بود کشت ۱.۶ میلیون هکتار محصولات تراژن را با اولویت پنبه و برنج در دستور کار قرار دهد. رسانه‌ای شدن مواد لایحه برنامه ششم در پاییز سال ۹۴ باعث شد مناقشه میان موافقان و مخالفان مردمی تولید تجاری این محصولات بالا بگیرد.

اظهارنظر دولت و مسئولان اجرایی نیز طیف گسترده‌ای از موافق و مخالف را دربرمی‌گرفت. برآیند اظهارات مسئولان، تاکید بر رعایت جنبه‌های احتیاطی پیش از آزادسازی این محصولات بود. مسئولان با تأکید بر ضرورت حفظ آرامش جامعه و پرهیز از زیاده‌روی و بزرگ‌نمایی اشکالات و مزایای این محصولات، ضمن تأکید بر استفاده از مزایای این دانش نوین بر ضرورت انجام آزمایش‌های لازم نیز تأکید داشتند.

از سال ۱۳۹۴ بیش از یک سال مردم شاهد اظهارنظر گسترده موافقان و مخالفان مصرف عمومی محصولات تراژن در رسانه‌ها بودند. نهایتاً مجلس در خلال بررسی لایحه برنامه ششم توسعه در سال ۱۳۹۵ به این حرف و حدیث‌ها پایان داد و تجارت این محصولات را بدون ارزیابی لازم ممنوع و همچنین برچسب‌گذاری و اعلام عوارض احتمالی را به مصرف کننده الزامی اعلام کرد.

*ممنوعیت رهاسازی و کشت هرگونه محصول تراریخته

نمایندگان در نشست دوشنبه پانزدهم آبان ۱۴۰۲ مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی جزئیات لایحه برنامه هفتم توسعه، با بند الحاقی (۲) ماده ۳۴ اصلاحی این لایحه با ۱۶۴ رأی موافق، ۱۴ رأی مخالف و ۵ رأی ممتنع از مجموع ۲۱۸ نماینده حاضر در صحن موافقت کردند.

سید سلمان ذاکر، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی در موافقت با این بند الحاقی با اشاره به اینکه موضوع محصولات تراریخته هم برای مصرف‌کننده و هم برای تولیدکننده و هم برای واردکننده مهم است، می‌گوید: نظرات مختلفی در این موضوع اعمال می‌شود و آزمایشگاه‌های پیشرفته آزمایش و اظهارنظر کرده و سعی می‌کنند امنیت غذایی ما که باید با تکیه بر تولید داخلی باشد را حفظ کنند.

وی می‌افزاید: مسئولین مربوطه تلاش می‌کنند این نوع محصولات به راحتی به دست مصرف کننده نرسد و راهکار مهمی که می‌تواند با این نوع محصولات مقابله کند تکیه بر تولیدات داخلی است.

این نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی تصریح می‌کند: طبق متن این ماده باید ۵۰ درصد واردات نهاده‌های دامی برای طیور و آبزیان در طول اجرای برنامه کاهش پیدا کند. در کنار این وزارت جهاد کشاورزی باید پیش‌بینی کند که چند درصد نهاده‌های دامی در کشور تأمین خواهد شد و راهکار خودکفایی در این محصولات را پیش بگیریم.

*دوگانگی حرف و عمل

به گزارش ایمنا، فناوری مهندسی ژنتیک در بسیاری از زمینه‌های کشاورزی خود را به خوبی اثبات کرده است با این وجود هنوز نتوانسته اعتماد کامل جامعه بشری را به خود جلب کرده و نگاه محتاطانه پژوهشگران را حذف کند.

نگاه محتاطانه‌ای که در نهایت به تصویب قانون ممنوعیت تجارت محصولات تراریخته دست زد. قانونی که ممنوعیت تجارت محصولات تراریخته نامیده شد، اما ممنوعیت کشت داخل معنا شد. اگر گیاهان تراریخته با خطرات جسمی و روحی همراه است پس واردات آن نیز باید کاملاً ممنوع شود نه آنکه روز به روز به حجم آن افزوده شود و اگر فاقد این خطرات است، پس حمایت مسئولین از شرکت‌های دانش بنیان و تولیدکننده داخلی را با هدف کاهش واردات محصولات تراریخته و در مراتب بالاتر صادرات این محصولات را می‌طلبد.

انتهای پیام/