لعیا نورانی زنوز/ سخت‌، پرخطر و زیان‌آور بهترین واژه‌هایی هستند که می‌توان برای شغلی به کار برد که هزار و یک نوع بیماری و آسیب پشت‌بندش وجود دارد؛ «کار در معدن».

کار در حفره‌های تنگ، سیاه و تاریک، با لباس‌های سنگین، کلاهی ایمنی بر سر، صورتی به رنگ خاک، زغال و دود، دست‌های پینه بسته و سرفه‌های گاه‌گاهی که از ریه‌های ناراحت، ناله می‌کند...

کار در معدن علاوه بر شرایط سخت کاری، دستمزد پایین و سقوط سطح معیشت، جانش را هم به بازی می‌گیرد تا مگر از اعماق زمین، ارمغانی برای آن بالا بیاورد و استخراجی کند که قیمت دارد اما قیمت کار و جان او چه قدر است؟

«حقوق ما پول جانمان است» این را کارگری که در یکی از معادن شمال استان کار می‌کند، می‌گوید. طبق گفته خودش ۲۰ سال کار در فضای تنگ و تاریک معدن وی را در شرایطی قرار داده که دیگر حتی توانِ یک ساعت کارِ اضافی در معدن را هم ندارد؛ این کارگر می‌گوید که درخواست بازنشستگی سخت و زیان‌آور دادم ولی این پروسه بیشتر از یکسال طول کشیده است.

این کارگر که نخواست نامش ذکر شود، ادامه می‌دهد: متاسفانه برخی از پیمانکاران عنوان شغلی کارگران را اشتباه رد می‌کنند، در نتیجه کارگران باید مسیر سختی برای بهره‌مندی از معافیت‌های مشاغل سخت و زیان‌آور طی کنند. این موضوع در معادنی که طرح طبقه‌بندی مشاغل در آن‌ها رعایت نمی‌شود به مراتب بیشتر اتفاق می‌افتد، به طور معمول کارفرما عنوان کارگر را کلی، مثلاً کارگر ساده و اپراتور و … رد می‌کند و این موضوع کارگران را برای گرفتن حقوقشان با مشکل مواجه می‌کند.

صدای پخته‌اش بیشتر از 35 سال سنی که دارد نشان می‌دهد، بعد از چند سال کار در واحد تولیدی وارد فضای کار در معدن سنگ می‌شود و از آن روز، 15 سال می‌گذرد که "م-س" مشغول کار در تونل معدن است.

این کارگر فعال در معدن جنوب استان، اظهار می‌دارد: معدن‌کاری جزو سخت‌ترین مشاغل در جهان شناخته می‌شود، با توجه به شرایط کاری وضعیت کارگران قراردادی در معادن، از تمام کارگران بدتر است. علاوه بر اینکه ساعات طولانی به کار سخت و زیان‌آور مشغول هستیم و در پرخطرترین مشاغل کارگری کار می‌کنیم اما از دریافت حقوق واقعی محروم هستیم.

او امنیت شغلی کارگران و امضای قرارداد موقت کار را استعمار کارگر قلمداد می‌کند و تصریح می‌کند، انتظار می‌رود مسئولان در این زمینه ورود کنند و پشتیبان کارگر باشند.

این کارگر معدن ادامه می‌دهد، همکار من در زمان بازنشستگی به دلیل کار در معدن با مشکلات ریوی دست و پنجه نرم می‌کند و برای تامین هزینه درمان و معیشت خانواده دچار مشکل است لذا انتظار می‌رود مسوولان بیش از پیش به کارگران معدن توجه کنند.

یکی دیگر از کارگران معدن می‌گوید: فقط کسانی می‌توانند شرایط کار در معادن را درک کنند که در این زمینه تجربه دارند، ضمن اینکه همه اقشار کارگری حقوق یکسانی که اداره کار می‌گوید را دریافت می‌کنند، امنیت شغلی هم نداریم، نمی‌دانیم امروز که سرکار هستیم فردا هم خواهیم بود؟ امکان شکایت هم نداریم. همه اول قرارداد امضا می‌دهیم که حقوق و مزایایمان پرداخت شده و وثیقه می‌گذاریم که بعدا شکایت نکنیم. این واقعا منصفانه نیست.

* تشکل صنفی نداریم

«براساس ماده ۱۳۱ قانون کار، کارگران مشمول قانون کار و کارفرمایان می‌توانند برای تشکیل انجمن‌های صنفی اقدام کنند که این مهم در راستای اجرای اصل ۲۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی و بهبود وضع اقتصادی کارگران و کارفرمایان است.

با توجه به اینکه تشکل‌ها از نزدیک با مسائل حرفه‌ای و اقتصادی کارگران و کارفرمایان روبه رو هستند می‌توانند به واسطه مشارکت و تخصصی که دارند در تصمیم‌‌گیری‌های دولت نیز مفید واقع شوند.

تشکل‌های کارگری در تحقق مطالبات کارگران اعم از وضعیت معیشت، حقوق و دستمزد، بیمه و قراردادهای کار و تشکل‌های کارفرمایی در پیگیری و حل مشکلات نقش به سزایی دارد و باید زمینه و بستر فعالیت آنها را هموار و فراهم کرد».

نماینده کارگران ایمیدرو هم فعالیت تشکل‌های مستقل را یکی از دغدغه‌ها و مطالبات اصلی فعالان صنفی کارگری در معادن تکاب عنوان و تصریح می‌کند: کارگران باید از طریق تشکل‌های صنفی، صدایشان را به گوش مسئولان برسانند درحالیکه تشکل صنفی نداریم تا به درد کارگر برسد و مشکلات کارگران را حل کند.

فتح‌الله برادران با 14 سال فعالیت در طلای معدن زره‌شوران، ازجمله فعالانی است که تجربیات زیادی از مطالبه‌گری‌ها دارد، او می‌افزاید: نقش تشکل‌ها در رفع مشکلات و موانع‌های پیش رو بسیار پررنگ است لذا امیدواریم مسوولان مربوطه به این مساله توجه کنند تا ایجاد این گونه تشکل‌ها عملیاتی شود.

نماینده کارگران ایمیدرو، همچنین اضافه می‌کند: اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان هیچ ارتباطی با نماینده کارگران ندارد و تاکنون نسبت به اعزام نیرو و بررسی مشکلات آنها با مسوولان مربوطه اقدام نکرده‌اند.

وی تغییر زودهنگام مدیرعامل و پیمانکاران را یک معضل اساسی در معدن زره‌شوران عنوان می‌کند و متذکر می‌شود: تغییرات مدیریتی به یک معضل تبدیل شده است گرچه شاهد اخراج هیچ کارگری نیستیم اما فعالان این حوزه امنیت شغلی ندارند و دائم به فکر آینده شغلی خود هستند.

این فعال کارگری ادامه می‌دهد: یکی از مهمترین موضوعات در حوزه کارگری بحث امنیت شغلی است که حتی از معیشت هم واجب‌تر است و اگر کارگر در کاری مشغول شود و نداند که کارفرما او را نگه می‌دارد یا اخراج می‌کند، آرامش فکری او به هم می‌ریزد و معیشت او به مخاطره می‌افتد.

او به قرارداد موقت بیش از 400 نفر از کارگران بزرگترین معدن طلای خاورمیانه اشاره و تصریح می‌کند: 73 نفر کار معین و 40 نفر با ایثارگری روزمزد دائم هستند.

برادران اظهار می‌دارد: با توجه به مشکلات موجود، بزرگ‌ترین معدن طلای خاورمیانه از یک کارگاه کوچک هم عقب است.

*کار در معادن جزو مشاغل سخت و زیان‌آور

پس از گفتگو با کارگران، به گفتگو با رئیس کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار آذربایجان غربی نشستیم تا مشکلات کارگران معادن استان و مصادیق مشاغل سخت و زیان‌آور را جویا شویم.

علی آذربایجانی، می‌گوید: در آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور تصریح شده است که کار در معادن اعم از سطح‌الارضی و تحت‌الارضی جزو مشاغل سخت و زیان‌آور است.

این فعال کارگری سپس در خصوص ضوابط و شرایط مقررات مشاغل سخت و زیان‌آور اظهار می‌دارد: شغلی که در کمیته مشاغل سخت و زیان‌آور تشخیص داده می‌شود براساس ماده 52 قانون کار، ساعت کارش شش ساعت در روز یا 36 ساعت در هفته بوده و مرخصی وی پنج هفته است.

«اما یک سوال مهم که شاید برای افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور کار می‌کنند پیش بیاید این است که کمیته مشاغل سخت و زیان‌آور چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟ اصلی‌ترین کار این کمیته تشخیص و تطبیق مشاغل سخت و زیان‌آور با آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور است. این کمیته ۵ عضو اصلی و ۵ عضو علی‌البدل دارد و اعضای آن عبارتند از: معاون روابط کار سازمان کار و یا نماینده وی، معاون امور بیمه‌ای اداره کل تامین و نماینده وی، کارشناس مسئول بهداشت حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه، نماینده کارگران حسب معرفی تشکل حائز اکثریت استان و نماینده کارفرمایان حسب معرفی کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایی استان.»

آنچه جای انتقاد دارد پروسه‌ای است که کارگران برای دریافت عنوان سخت و زیان‌آوری طی می‌کنند.

او، در این زمینه توضیح می‌دهد: پروسه‌ای که کارگران برای دریافت عنوان سخت و زیان‌آوری طی می‌کنند و بعد از آن پروسه‌ای که باید برای رسیدن به بازنشستگی پیش از موعد بگذرانند سخت و بسیار طاقت‌فرسا است؛ چرا که نه کارفرمایان تمایلی به پرداختِ چهار درصد حق بیمه بازنشستگی کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور را دارند و نه تامین اجتماعی می‌خواهد بارِ پرداخت مستمریِ بازنشستگی را ده یا پنج سال زودتر از موعد به دوش بکشد.

آذربایجانی در ادامه با اشاره به شرایط دشوار کارگران برای گرفتن معافیت مشاغل سخت و زیان‌آور می‌گوید: نماینده تامین اجتماعی در کمیته مشاغل سخت و زیان‌آور معمولا با چنین مواردی به سختی برخورد می‌کند و سخت و زیان‌آوری شغل را تایید نمی‌کند.

او توصیه می‌کند، برای تسهیل و تسریع در امور ضروری است کارشناسان همان حوزه در کمیته مشاغل سخت و زیان‌آور حضور داشته باشند، چرا که صدور رای‌های غیرکارشناسی باعث می‌شود کارگران برای رسیدن به حقشان با مشکلات زیادتری دست و پنجه نرم کنند.

این فعال کارگری در ادامه سخنان خود به مشکلات کارگران آق دره هم اشاره می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر شش نفر از کارگرانی که طی ماه‌های گذشته در اعتراض به بی‌کاری در مقابل این معدن تجمع صنفی برگزار کرده بودند و مطالبات خود را مطرح کردند به اتهام اغتشاش‌آفرینی در زندان به سر می‌برند که رایزنی‌های مختلفی انجام گرفته است.

او خواستار رسیدگی به مشکلات این کارگران شد.

*کارگران معادن؛ مظلوم‌ترین قشر طبقه‌ی کارگر

سپس پای صحبت با مشاور کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار آذربایجان غربی، می‌نشینیم.

علی صحرانورد، کارگران معادن را مظلوم‌ترین قشر طبقه‌ی کارگر عنوان می‌کند و می‌گوید: کار کردن در معادن بسیار سخت و طاقت‌فرساست و اثرات زیادی بر جسم و روح شاغلان این بخش‌ها می‌گذارد و به همین دلیل کار کردن در چنین مکان‌هایی به عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود.

این فعال کارگری می‌افزاید: معدن‌کاري در تمام کشورهاي جهان با حادثه و خطر همراه است و در بين ساير مشاغل بيشترين حوادث به خصوص حوادث منجر به مرگ را دارا است.

وی اضافه می‌کند: مشاغل سخت و زیان‌آور در هر کشوری دارای ضوابط مخصوص به خود است در قانون کار ایران نیز کارهایی‌ را شامل می‌شود که‌ در آنها عوامل‌ فیزیکی‌، شیمیایی‌، مکانیکی‌ و بیولوژیکی‌ محیط‌ کار غیراستاندارد بوده‌ و در اثر اشتغال‌ کارگر تنشی‌ به‌ مراتب‌ بالاتر از ظرفیت‌های‌ طبیعی‌ (جسمی‌ و روانی‌) برایش ایجاد می‌شود که‌ نتیجه‌ آن‌ بیماری‌ شغلی‌ و عوارض‌ ناشی‌ از آن‌ است.

این فعال کارگری تعداد کارگران فعال در معادن استان را حدود سه هزار و 300 نفر اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: عنوان شغلی خیلی از کارگران معدن در لیست بیمه طوری رد می‌شود که مشمول سختی کار نشوند، کارگر معدن از حیث ساعات کاری باید شش ساعت در روز کار کند اما این قانون نیز از سوی بسیاری از کارفرمایان به درستی اجرا نمی‌شود.

صحرانورد با اشاره به اینکه بخشی از نواقص قانونی باید توسط نمایندگان مجلس پیگیری و تدابیری اتخاذ شود، تصریح می‌کند: از یک طرف باید حقوق پرداختی به کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور با کارگران عادی تفاوت داشته باشد و از طرفی دیگر از حقوق کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور دفاع شود.

مشاور کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان با بیان اینکه قانون کار با 203 ماده و 113 تبصره کیان جامعه کارگری دفاع می‌کند، در عین حال اذعان می‌کند: قانون کار در اجرا مشکلاتی دارد و هنوز تضمین اجرایی لازم برای اجرای بسیاری از تبصره‌ها و مواد قانون کار وجود ندارد.

او بیشترین حوادث بعد از کارهای ساختمانی را مربوط به معادن عنوان می‌کند و اظهار می‌دارد: متاسفانه در سال‌های اخیر معادن زغال سنگ و برخی دیگر از معادن به قتل‌گاه کارگران تبدیل شده‌اند و می‌طلبد حوادثی چون معدن زغال سنگ البرز شرقی به فرصتی برای واکسیناسیون حوادث ناشی از کار و توجه عملی به امنیت کارگران معادن تبدیل شود.

وی ابراز می‌دارد: با توجه به وجود تورم فزاینده، در حقیقت دستمزدی که به کارگران معدن پرداخت می‌شود، جوابگوی زندگی آنها نیست.

این فعال کارگری تاسیس انجمن صنفی تخصصی کارگران معادن در اقلیم جغرافیایی آذربایجان غربی را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر عنوان و تاکید می‌کند: نقش سازنده و ظرفیت بالقوه تشکل‌های صنفی می‌تواند راهگشای حل مسائل و مشکلات کارگران معادن باشد.

صحرانورد ادامه می‌دهد: فرهنگ‌سازی و نهادینه کردن ایجاد روحیه جمعی و حل و فصل مشکلات به صورت تشکیل شخصی‌های حقوقی و قانونی همانند تشکیل شوراهای اسلامی کار و انجمن های صنفی کارگری تا حد بسیار زیادی کلید برون‌رفت از دعوی کارگری است.

وی اظهار امیدواری می‌کند، مسؤولان امر در رفع مسائل و مشکلات این قشر زحمت‌کش که در اعماق زمین و در شرایط بسیار سخت تلاش می‌کنند و در گذر زمان به عوارض بیماری‌های بسیاری هم دچار می‌شوند، چاره‌اندیشی کنند و صدایشان را بشنوند.

* کمبود بازرسان اداره کار در تمام شهرهای استان

«ساختار ضعیف نظارت بر ایمنی معادن یکی از معضلاتِ این حوزه است. نگاهی گذرا به دلایل حوادث کار در معادن نشان از عدم وجودِ نظارتی جدی و هدفمند بر قوانین مربوط به ایمنی و بهداشت محیط کار دارد. در کنار حوادث لحظه‌ای که باعث مرگ یا مصدومیت و از کار افتادگی کارگران می‌شود، بحث فرسایش تدریجی و بیماری‌های ناشی از وضعیت بد بهداشت محیط کار نیز حائز اهمیت است.»

دبیر اجرایی خانه کارگر خوی در این ارتباط بر لزوم بازرسی از معادن تاکید می‌کند و می‌گوید: در بحث بازرسی ادارات مرتبط با کار معادن در ابتدا باید این مورد را یادآوری کرد که تعداد کم بازرسان اداره کار بسیار ملموس بوده و به واسطه همین موضوع  مراجعه به معادن به سالی یک بار هم نمی‌رسد، لذا معادن کمتر بازرسان ادارات کار را به خود می‌بیند.

محمد رادی می‌گوید: کمبود بازرسان اداره کار در تمام شهرهای استان که دارای معدن هستند، وجود دارد و باعث بروز مشکلاتی شده است.

این فعال کارگری راهکار موثر برای رفع این معضل را فعالیت کمیته‌های حفاظت فنی و بهداشت کار در معادن و انتخاب نمایندگان کارگری عنوان می‌کند و می‌افزاید: یکی از راه‌های کارگران برای پیگیریِ حقوقشان، تشکل‌ها و نمایندگانِ کارگری هستند و کارفرمایان با استفاده از تجربیات و راهکارهای ارائه شده از سوی کمیته و نمایندگان کارگری مانع بروز خیلی از مشکلات شوند.

نماینده جامعه کارگری شمال استان، در بخش دیگری از سخنان خود به قراردادهای موقت اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: قراردادهای موقت بزرگ‌ترین معضل جامعه کارگری است و برخی از كارگران شاغل در معادن نیز گرفتار این مشکل هستند.

به گفته رادی، کارگران معادن علاوه بر اينكه ساعات طولاني به كار سخت و زيان‌آور مشغول هستند، در پرخطرترين مشاغل كارگري هم كار مي‌كنند اما از دريافت حقوق واقعي محروم هستند.

او نگاه ابزاری به کارگر را مورد انتقاد قرار می‌دهد و می‌افزاید: توجیهات اصلی برای ادامه قراردادهای موقت، نه ریشه در توجیهات اقتصادی و حتی روان‌شناختی، بلکه ریشه در سیاست‌های کنترل و طرد و خذفشان انسانی و حقوقی کارگران دارد.

دبیر اجرایی خانه کارگر خوی یادآور می‌شود: وقتی کارگر دغدغه نداشته باشد، امنیت شغلی و رفاه داشته باشد و زندگی‌اش راحت بچرخد، کیفیت کار و محصول هم بالا خواهد رفت.

رادی اظهار می‌دارد: در 21 معدن فعال در خوی 180 کارگر مشغول فعالیت هستند که خوشبختانه امسال شاهد حادثه ناگواری در معادن خوی نبودیم.

فرجام سخن...

مَثل بومی وجود دارد که می‌گوید: «بیرتیکه چورک، داشدان چیخیر: یک لقمه نان از زیر سنگ به دست می‌آید»، کارگران معدن این مثل را با پوست، گوشت و استخوان لمس و درک می‌کنند، انسان‌های شریفی که برای گذران زندگی عرق جبین می‌ریزند تا در این شرایط اقتصادی، سرشان جلوی خانواده پایین نباشد. انسان‌های محترمی که بودنشان، نفس کشیدنشان برای خانواده و جامعه خود یک نعمت و ارزش انسانی مهمی محسوب می‌شود و کاش این سرمایه‌ها دیده، حرف‌هایشان شنیده و درک شود و مسئولان مربوطه قدم مثبتی برای کارگران سخت‌ترین شغل جهان بردارند، به ویژه در آذربایجان غربی که وجود ۵۱ نوع ماده معدنی متنوع و ارزشمند نظیر سیلیس، تیتان، کان‌سنگ طلا، باریت، فلدسپات، میکا، کان‌سنگ نقره و انواع سنگ‌های تزئینی مانند گرانیت، دولومیت، تراورتن، مرمر، گنگلومرا و بازالت در آذربایجان غربی، ارزش این منطقه را به وضوح نشان می‌دهد و با توجه به زمین‌شناسی خاص و توانمندی‌های بالای معدنی، این استان اولین ذخیره تیتان، دومین ذخیره زرنیخ، دومین ذخیره میکا و سومین ذخیره طلا در کشور را داراست.

انتهای پیام/