منوچهر ذاکر/ روزهای ملی و جهانی فراوانی برای ترویج یک هدف خیر و یا مقابله با یک شرّ تعیین شده که کمابیش تأثیرات خوبی در فرهنگ و جامعه می‌گذارند. بنا بر مشاهدات و دلایلی که مفصل است؛ بهره‌گیری از انواع مغلطه‌ها در مجادلات مابین افراد جامعه و نیز تضارب آراء فراوان دیده می‌شود. علاوه بر این، در تصمیم‌گیری‌های ریز و کلان که مواد قانونی، حقوقی و یا آئین‌نامه‌ای مبنای تصمیم‌گیری قرار می‌گیرد نیز استفاده از مغلطه‌هایی مانند تفسیر موردی یک ماده قانونی/حقوقی و یا تفسیر، به نفع یک رأی از قبل تعیین شده و یا تفسیر به نفع منافع یک گروه، شایع و متداول است.

در ارتباطات اجتماعی، چنین پدیده‌ای رایج است که فردی که حرفی ناحق زده و زورگویی می‌کند برای کم نیاوردن در استدلال از مغالطه استفاده کرده و به خیال خودش در استدلال گوی سبقت را ربوده و دهان طرف مقابل را می‌بندد. مغالطه نوعی کنش و کاربرد زبان است که از یک یا چند تکنیک مغلطه استفاده می‌کند.

استدلال، مغالطه و قضاوت منصفانه از مفاهیم کلیدی در نظریه تفکر نقاد هستند که در ایران علاقه مندان قابل توجهی دارد. گاه دیده می‌شود که مبحث تفکر نقاد صرفاً تبدیل به یک مد فکری و یا یک جارگون لوکس شده است. حال آنکه اهمیت این مبحث علاوه بر تعلیم اندیشه و رفتار، در ذات انتقادی آن و افشاگری فریب‌کاری‌های پنهان در جامعه نهفته است. به این معنی، جای «تفکر نقاد انتقادی» در ایران خالی است. رسالت تاریخی سنت اندیشه نقاد نیز که به عهد یونان باستان برمی‌گردد جز این نبوده است. سقراط در افکار خود و ارسطو در کتاب خود «ابطالیات سوفیستی» تلاش کردند روش‌های ناموجه استدلال و کاربرد نادرست زبان و به اصطلاح امروزه مغلطه‌هایی که سوفیست‌های هم‌عصر خود به کار می‌بستند را برای عموم جامعه بشناسانند.واقعیت این است که در ایران امروز حساسیت افکار عمومی نسبت دروغ، تزویر و فریب پائین است.

«روز مبارزه با مغالطه در ایران» ضرورتی است هم‌ردیفِ روز مبارزه با آلودگی هوا، مبارزه با اعتیاد، مقابله با ایدز و چه بسا بیشتر. می‌دانیم ۱۴ ژانویه هر سال از طرف یونسکو ،« روز جهانی منطق » نامیده شده است. البته در مفاد نامگذاری این روز مهم استفاده از اندیشه منطقی به ویژه منطق صوری مدّ نظر است ولی با توجه به اینکه تفکر نقاد و دانش مغلطه‌شناسی اشتراک بزرگی با منطق به ویژه منطق کاربردی دارد، می‌توان همین روز منطق را به منزله روز مبارزه با مغالطه نیز احتساب کرد مشروط به اینکه در کنار اهداف مربوط به منطق، برنامه‌های آموزشی و فرهنگی مشخصی برای ترویج مهارت استدلال و دانش مقابله با مغالطه، سرلوحه امور در آن روز قرار گیرد.

در چنین روزی می‌توان برنامه هایی برای آشنایی افکار عمومی با استدلال و انواع مغلطه‌ها همراه با مثال‌هایی واقعی در حوزه فرهنگ و اجتماع به اجرا گذاشت.

واقعیت این است که در ایران امروز حساسیت افکار عمومی نسبت به دروغ، تزویر و فریب پائین است. دروغ و فریب‌کاری به وفور در تکنیک‌های زبانی ایرانیان در سطوح مختلف جامعه دیده می‌شود. این حساسیت و واکنش می باید در اقشار جامعه افزایش یابد. وقتی آگاهی و افکار عمومی نسبت به مغلطه و مغالطه حساس نباشد هر دروغ و فریبی، از زندگی روزمره و ارتباطات اجتماعی گرفته تا پروپاگاندا و توجیه‌گری‌های سیاسی بر سرش نازل می‌شود. بنابراین، شایسته و بایسته است فعالان حوزه‌های تربیت، منطق، تفکر نقاد با همراهی بخش ژورنالیسم و شبکه‌های اطلاع‌رسانی مجازی، از هم‌اکنون برای ۱۴ ژانویه، یعنی 25 دی ماه 1402 برنامه‌ریزی و تبلیغ کنند.

انتهای پیام/