محمدعلی خالق‌نژاد/ محیط زیست در یک تعریف کلی عبارتست از مجموعه شرایط بیرونی که در طول عمر یا زندگی یک موجود زنده مانند انسان بر او اثر می‌گذارد. از دیدگاه جهانی آب، خاک و هوا سه جزء اصلی محیط زیست تلقی می شوند و هرگونه آلودگی آنها، آلودگی محیط زیست محسوب شده و لازم است مورد توجه ویژه قرار گیرد.

محیط زیست از حقوق اولیه انسان ها است. بدون یک محیط ایمن و سالم انسان نمی تواند ادعا کند که حقوق دیگری همچون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی یا اقتصادی و.... را دارا باشد. محیط زیست به عنوان تمام عوامل خارجی تأثیرگذار بر زندگی و فعالیت جانداران، گیاهان و انسان ها تعریف شده است. پس محیط زیست به هر آنچه در پیرامون ماست و می‌تواند بر زندگی انسان و غیرانسان تأثیر بگذارد اشاره می‌کند. تصور زندگی و وجود زندگی  به حمایت دیگران برای تحقق و شکوفایی انسانیت، خود بدین معنی است که در چارچوب اجتماعی به دولت و رابطه نیاز دارد، برای تأمین غذا، پوشاک و اکسیژن به گیاهان نیاز دارد، برای سفر به دریا نیاز دارد و ....در اصل انسان نه تنها به محیط زیست خود نیاز دارد بلکه لازم است با عملکردهای آن نیز آشنایی و شناخت کافی داشته باشد.

اگر چه منابع طبیعی موجود در سراسر جهان به مقدار کافی برای انسان‌ها وجود دارد اما امروزه با افزایش جمعیت جهان و نیاز به منابع طبیعی سالم، عوامل متعددی ازجمله سیاست‌های نادرست اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دولت‌ها، توزیع ناعادلانه منابع و نیز تغییرات اقلیمی حق دسترسی عادلانه و نه لزوما برابر به منابع طبیعی ازجمله آب، خاک، هوا و غیره را برای انسان‌ها با مشکل جدّی مواجه ساخته است. وجود ریزگردها طوفان‌های شن و ماسه در برخی از نقاط جهان و مورد تهاجم قرار گرفتن سلامتی افراد در این مناطق من جمله آثار توزیع نابرابر آسیب‌های زیست محیطی می باشد. حفاظت و مقابله با آسیب‌های زیست محیطی در گرو توزیع عادلانه منابع است به گونه ای که اگر ساکنان منطقه ای از بی آبی یا آلودگی هوا در رنج وتعب می باشند وظیفه دولت است که با اتخاذ سیاست‌های ویژه و راهکارهای لازم درجهت این معضلات گام‌های اساسی بردارد.

از آنجاییکه معادن وصنایع معدنی ارتباط گسترده ومستقیمی با محیط زیست و منابع طبیعی داشته و از سویی هم از مولفه های توسعه محسوب می شود لذا فعالیت‌های این صنعت  در صورت عدم رعایت استانداردها و شرایط و ضوابط قانونی یا سایر جنبه های فنی در مراحل مختلف مراعات نشود موجب تهدیدات دائمی انسانها و سایر جانداران را فراهم می سازند به همین منظور در نوشتار حاضر معادن و صنعت معدنکاری به عنوان مولفه ای  تاثیرگذار بر محیط زیست و عدالت زیست محیطی به طور موجز و مختصر مورد بررسی و کنکاش قرار می‌گیرد.

ورود بی ضابطه به طبیعت و دست کاری خودخواهانه در آن عواقب سوء و آسیب زایی می تواند درپی داشته باشد اما این بدان معنا نیست که معدنکاری نباید باشد.

همچنانکه گفته شد محیط زیست ازارکان توسعه پایدار است. معدن‌کاری هم که ارتباط وثیقی با محیط زیست دارد نهایتا به تولید ابزارهایی می رسد و بسیاری از نیازها را برطرف و مسیر توسعه پیشرفت را سرعت می بخشد. بنابراین استمرار فعالیت‌های معدنی در کنار حفاظت از محیط زیست ازجمله الزاماتی است که همگان برآن اتفاق نظر دارند، اما آیا همه فعالیت‌های معدنی دوستدار محیط زیست وزیست بوم منطقه هستند و به توسعه پایدار منجر می شوند؟

به ضرس قاطع می توان اذعان نمود هر نوع فعالیت معدنی تبعاتی برای محیط زیست دارد. از آلودگی آب و خاک و هوا گرفته تا کوچ دادن اجباری حیات گونه‌های مختلف جانوری وحتی خشکاندن و از بین بردن پوشش گیاهی .

در سطور فوق اشاره گردید صنعت معدن‌کاری در صورت ضابطه مند بودن ورعایت عدالت و مقررات مربوطه راهی برای توسعه پایدار است اما در صورت نادیده گرفتن قوانین موضوعه، استلزامات  قانونی و یا با بهره برداری ناعادلانه و غیراصولی از معادن که به نوعی تخریب طبیعت، آلایندگی و به خطر افتادن آب و خاک را در پی دارد حیات گیاهی و گونه های جانوری نیز متأثر از آن در معرض خطر قرار می گیرند.

امری بدیهی است که معدنکاری در ذات خود تخریب‌هایی دارد اما ذکر این نکته نیز  ضروری است که هر نوع فعالیت معدنی در کشور در قالب قانون معادن و آیین نامه ها و دستورالعمل ها و مجوزهایی است که از سوی دستگاه‌های ذیصلاح صادر گردیده است .

مطالعات زیست محیطی همواره وابستگی متقابل ارگانیسم‌های زنده و تعامل آنها با محیط را به اثبات رسانده‌اند. بنابراین طرز رفتار با محیط نیازمند توجه ویژه است. سؤالات هنجاری که پیش می‌آیند عبارت است از این که آیا طرز رفتار انسان ها با محیط زیست عادلانه است؟ آیا حیات غیرانسانی (مثلاً جانوران و گیاهان) حقی نسبت به محیط زیست دارند؟  اینها نمونه‌هایی از سؤالاتی درباره محیط زیست هستند. وقتی اقدام به درک اثر متقابل بین توسعه بشر و محیط زیست نمائیم این سؤالات قهرآمیزتر می‌شوند.

گفتمان عدالت زیست محیطی معتقد است همه افراد جامعه باید براساس توازن از منابع طبیعی بهره مند گشته و عواملی همچون فقر، جنسیت، قوم و نژاد و غیره را در گسترش بی عدالتی زیست محیطی موثر می داند. دولت‌ها از طریق وضع قوانین و تعیین ضمانت اجراهای اداری، حقوقی و کیفری می توانند به حمایت از محیط زیست و قربانیان نابرابری های زیست محیطی بپردازند. در واقع دولت‌ها باید تضمین کنند که قوانین حاکم بر حفاظت از محیط زیست به گونه ای اعمال می شود که عدالت به طور مساوی برای همه جامعه تضمین گردد و اجرای آن منصفانه باشد .

بنابراین محیط زیست زیست و توسعه پایدار ارتباط ارگانیک و متقابلی باهم دارند. اما چنانچه نظارت اصولی از سوی دستگاه‌های ذیصلاح صورت نگیرد معدنکاری نه تنها منجر به توسعه نشده بلکه با ایجاد آلایندگی ذخیره گاه آب که مایه حیات است، بخش کشاورزی، بهداشت مردم و زیست بوم ها و زیست گاه‌ها و گونه گونی زیستی جنگل‌ها و قلمروهای ساحلی تاثیرات زیانباری می گذارد .

از این نکته هم نیاید غافل شد که از منظر عقیدتی نیز حفاظت از طبیعت و محیط زیست وظیفه ای دینی و همگانی است چرا که تمام مخلوقات خداوند حق حیات دارند عدالت اسلامی حکم می کند از آنها حمایت و به بقای شان کمک کرد زیرا حیات بشری در گرو محیط زیست و طبیعت سالم است.

نکته بسیار مهم در ارتباط با محیط زیست و توسعه پایدار عدالت در توجه ویژه به رعایت و دریافت حقوق دولتی مصرّح در قانون و هزینه کرد آن در راستای توسعه و عمران برای بازسازی منطقه و محیط زیست، منابع طبیعی و زیرساخت‌های آسیب دیده از فعالیت‌های معدنی است. درصورت تحقق این امر می‌توان شاهد تحقق ایده عدالت زیست محیطی و توسعه پایدار بود .

فعال مطبوعاتی، فرهنگی و اجتماعی

انتهای پیام/