محمدمهدی سیدناصری/ مسئله‌ی کار کودک یکی از نقاط حساس در حقوق کودک است یعنی بازشناسی این‌که در حقوق کودکان چه مواردی را به‌عنوان کار کودک و چه مواردی به‌عنوان بهره‌کشی یا کار خوب یا کار بد می‌دانیم، حائز اهمیت است. کودکان خالق زیباترین احساس‌ها و عشق‌ها، برکت زندگی و سرمایه‌های آینده‌ی جامعه به شمار می‌روند. آن‌ها برای رشد و بالندگی خود، نیازمند حقوقی هستند که باید همگان در نظر بگیرند.

کودک کار به نوعی شهروند است و قشری جدا از شهروند نیست. کودک کار به عنوان یک انسان، دارای حقوق اساسی و مشترک با سایر انسان‌ها است؛ حقوقی که از آن‌ها به عنوان حقوق بشر یاد می‌شود، حقوقی همچون؛ حق بر آموزش، حق بر شنیده شدن، حق بر داشتن غذا، حق بر زیستن، حق بر آشامیدن آب سالم، حق بر بازی و تفریح، حق آزادی بیان، حق برخورداری از صلح و…

کار کودکان بنا بر غلبه‌ای که در بیشتر موارد وجود دارد در واقع نوعی بهره‌کشی از این کودکان محسوب می‌شود و کار کودکان هرچند با مضمون فعالیت و شرایط کودکان کار و خیابان قرین است اما یکسان نیست.

 در اسناد زیادی به مفهوم کار کودک پرداخته شده و در نظام حقوقی ما نیز کارکردن کودکان تا ۱۵ سالگی - سنی که قانون کار تعیین نموده است - ممنوع است همچنین قانون‌گذار برای نوجوانان قائل به یک نوع افتراق و تفکیک شده و اجازه داده است که نوجوانان بتوانند با شرایط جسمانی، روانی و در بازه زمانی محدودتر و در شرایط مکانی مناسب‌تر کار انجام دهند.

آنچه به‌عنوان کار کودک در اذهان تجلی عینی دارد، پدیده‌ی بهره‌کشی از کودکان زیر سنین ۱۵ سال در خیابان‌ها است و اغلب این کودکان مورد سواستفاده قرار می‌گیرند و در پوشش ساماندهی از دسترنج کودکان استفاده می‌شود. از منظر حقوقی و تحلیلی، هیچ افتراقی میان کودکان کار و خیابان و دیگر کودکان وجود ندارد و آن‌ها هم از حق بر آموزش، حق بر سلامت، حق بر بازی، شادی و سرگرمی و تفریح، حق بر بهداشت و بهره‌مندی از حمایت مانند سایر کودکان برخوردار هستند اما در منظومه حقوقی یک مفهومی وجود دارد به‌عنوان تبعیض مثبت و به نظر می‌رسد این کودکان باتوجه به موقعیت آسیب‌پذیر و آسیب‌زا می‌بایست مورد حمایت مضاعف قرار گیرند.

 تبعیض از آن واژه‌هایی است که طنین خوشی ندارد و عقل سلیم آن را نمی‌پذیرد. در تمام کشورهای جهان حداقل در عالم تئوری، اصل بر عدالت است نه تبعیض. پذیرش اصل عدالت به معنای پذیرش برابری در حقوق و تکالیف است. نمی‌توان مدعی عدالت شد و از دیگر سو حقوق یا تکالیف بیشتری به نفع یا به ضرر شخص یا اشخاصی قائل شد. کودکان کار و خیابان با زنجیره‌ی تسلسل‌وار از نقض حقوق مواجه هستند و این کودکان ممکن است در معرض خشونت‌های متعدد از جمله خشونت‌های کلامی، رفتاری، فیزیکی حتی خشونت‌های جنسی و تعدی و تجاوز قرار گیرند همچنین ممکن است حق بر آموزش و سلامت این کودکان مورد خدشه قرار گیرد.

حاکمیت مکلف است سلسله‌ای از اقدامات حمایتی متعدد و گسترده‌ای را از این کودکان انجام دهد. جمهوری اسلامی ایران نیز عضو این کنوانسیون است همچنین بر اساس موازین شرعی، تعهد برای دولت ایران وجود دارد که در قبال تعهدات کنوانسیون حقوق کودک ایفای حق انجام دهد.

در نظام حقوق داخلی نیز به موضوع حقوق کودک توجه شده است به‌ویژه قانون‌گذار در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب سال ۱۳۹۹ و آیین‌نامه اجرایی ماده‌ی ۶ این قانون تکالیف بسیار متعدد و متفاوتی را برعهده دستگاه‌های مختلف قرار داده تا برای حمایت از کودکان اقدام کنند. به‌واسطه تحولات سیاسی اخیر در کشورهای همسایه با موج بسیار فزاینده کودکان کار از کشورهای هم‌جوار مواجه هستیم و این کودکان چاره‌ای جز کار در خیابان ندارند. اکنون سلسله اقداماتی که با عنوان ساماندهی کودکان کار و خیابان انجام می‌شود نمی‌تواند این موضوع را مدیریت کند زیرا نفس این هنجار دارای ایراد است و ساختارها نیز دارای محدودیت‌ها و ایرادهایی هستند و افزون بر این با واقعیت‌های بیرونی سازگاری ندارند.

 آیا تا به امروز به این که کودکان کار نیز حقوقی دارند و باید به حقوقشان احترام گذاشت اندیشیده‌ایم؟ در جواب باید بگوییم: بله کودک کار به عنوان یک انسان، دارای حقوق اساسی و مشترک با سایر انسان‌ها است. حقوقی که از آن‌ها به عنوان حقوق بشر یاد می‌شود، حقوقی همچون؛ حق بر آموزش، حق بر شنیده شدن، حق بر داشتن غذا، حق بر زیستن، حق بر آشامیدن آب سالم، حق بر بازی و تفریح، حق آزادی بیان، حق برخورداری از صلح و….

کودکی رؤیا نیست و حق با کودکان است، یادمان باشد که آینده را انسان‌هایی می‌سازند که «امروز» کودک‌اند، کودکان ما «امروز» نیاز دارند که خوب زندگی کنند و به حقوق‌شان احترام گذاشته شود. نیافتن فرصت کودکی، بزرگ‌ترین ظلم و غم‌انگیزترین اتفاقی است که برای کودکان کار رخ می‌دهد. کودکانی که بازی‌شان، پشت چراغ قرمز، دویدن میان خودروها و اطراف کوره‌هاست، صیانت از مصالح عالیه کودکان کار، مهمترین مبنای حقوق کودک و ابدیت‌بخشیدن به حقِ دارا بودن از حق برای کودکان کار از مهمترین اهداف خاص نظام حقوق بین‌الملل کودکان است.

انتهای پیام/