محققان درباره خطر خشک شدن دریاچه بزرگ نمک آمریکا هشدار داده‌اند. این دریاچه خواهرخوانده دریاچه ارومیه است و هر دو دریاچه نیز در آستانه خشکیدگی هستند.

به گزارش نای قلم، نمونه‌های مشابه در دنیا نشان می‌دهد که از دست دادن دریاچه نمک چرخه‌ای طولانی‌مدت از مشکلات زیست‌محیطی، بهداشتی و اقتصادی ایجاد می‌کند. محققان دانشگاه‌های بریگام یانگ، آلبرتا و یوتا هشدار داده‌اند دریاچه نمک یوتا در آمریکا که به دریاچه بزرگ نمک مشهور است، بیش از نیمی از مساحت و تقریباً سه چهارم آب خود را از دست داده و با خطر بی‌سابقه خشکیدگی مواجه است.

تیمی از محققان آمریکایی اعلام کرده‌اند درصورتی که اقدامات فوری برای تغییر وضعیت کنونی آن دریاچه انجام نشود، دریاچه بزرگ نمک ایالت یوتای آمریکا ممکن است کاملا خشک شود. استفاده بیش از حد از آب باعث شده است تا دریاچه بزرگ نمک با خطر بی‌سابقه‌ای مواجه شود و 73درصد از آب و 60درصد از سطح خود را از دست بدهد. افت آب دریاچه «گریت سالت لیک» آمریکا از سال 2020سرعت گرفته و میانگین کسری سالانه آن حدود ۱۴۸ میلیون مترمکعب در سال است.اگر این روند ادامه یابد، دریاچه بزرگ نمک در ایالت یوتا تا ۵ سال آینده خشک خواهد شد.

دریاچه ارومیه نیز وضعیت چندان مطلوبی ندارد. پروژه‌های عمرانی زیادی برای رساندن آب به پهنه این دریاچه در ایران انجام شده است، اما به‌ گفته کارشناسان تا زمانی که میزان مصرف آب در حوضه آبریز ارومیه مدیریت نشود، دریاچه شمال غرب ایران زیر فشار تغییرات اقلیمی، جان سالم به در نخواهد برد.

*تجربه احیای دریاچه بزرگ نمک یوتا

دریاچه «گریت سالت لیک» در آمریکا و دریاچه ارومیه در ایران زمانی از لحاظ اندازه، عمق، میزان شوری و شرایط جغرافیایی بسیار شبیه هم بودند. میزان بالای شهرنشینی و توسعه کشاورزی در حوضه آبریز ارومیه، تقاضا برای آب را بالا برد؛ به‌طوری که اکوسیستم منطقه شکننده‌تر از پیش شد. حالا ناصر آق، رئیس پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه در مورد تجربه محققان در احیای دریاچه بزرگ نمک آمریکا می‌گوید: آنها در سال 1959دریاچه را در ابتدا به 3 قسمت و بعدها با احداث پل‌های متعدد به 2، 3 و 4 قسمت تقسیم کردند؛ یعنی به تجربه متوجه شدند که روند خشکیدگی دریاچه را چگونه می‌توان مدیریت کرد.

هر بخش کارکردهای مختلف دارد، قسمتی از آن مخصوص پرندگان، قسمتی دیگر را به پساب‌های تصفیه شده شهری اختصاص دادند و سرریز آن را به قسمت اصلی دریاچه هدایت کردند و با مدیریت شوری این بخش، 35درصد (200میلیارد دلار) از نیاز به آرتمیا در دنیا را تامین می‌کنند. بخشی از دریاچه را هم که شوری در آن به 180تا 200گرم در لیتر رسیده به استحصال نمک اختصاص داده‌اند و سالانه بیش از یک میلیارد دلار انواع نمک‌ صادر می‌کنند. وسعت دریاچه بزرگ نمک (گریت ‌سالت) آمریکا نسبت به 50سال قبل به دوسوم کاهش یافته است. از آنجایی که شهری در نزدیکی این دریاچه وجود ندارد مشکلات توفان‌های نمکی نیز کمتر نمود پیدا کرده است.

ناصر آق می‌گوید: محققان در آمریکا به این نتیجه رسیده‌اند که به هر شکلی شده آب منطقه را برای حفظ درآمد و پایداری اکوسیستم حفظ کنند. درحالی که 15سال است بخش‌هایی از دریاچه ارومیه به‌طور کامل خشک شده و بارندگی، نمک را به مناطق عمیق‌تر برده است؛ به‌طوری که شوری به قدری پایین آمده که افراد زمین را شخم زده و در مصب رودخانه‌های منتهی به دریاچه و جایی که زمانی بستر دریاچه بوده محصول کاشته‌اند.

روش‌های مختلفی برای مقابله با گردوغبار نمکی وجود دارد و فقط با پخش کردن آب حل نمی‌شود. دریاچه ارومیه سالانه حداقل 90سانتی‌متر تبخیر دارد، رسوب‌گذاری در شمال دریاچه به اندازه‌ای زیادشده که دیگر بخش گودی ندارد که آب در آنجا جمع شود. ضخامت کف دریاچه هم در بعضی مناطق 4متر است. در نتیجه به هر میزان آب وارد دریاچه کنید، در بستر، پخش و بخار می‌شود.

*تجربه احیای آرال

دریاچه آرال در ازبکستان و هم‌مرز با قزاقستان نیز پیش از دریاچه ارومیه، ولی با دلایل مشترک شروع به خشک شدن کرد. ناصر آق، رئیس پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه درباره تجربه همکاری در احیای دریاچه آرال می‌گوید: دریاچه آرال با سپرهای بتنی به چند بخش تقسیم شد و هم‌اکنون با موجودی آبی که می‌توانند رویش حساب کنند 2 بخش دریاچه احیا شده است.

دریاچه آرال 11برابر دریاچه ارومیه است و با میزان تبخیر آب بسیار زیاد مواجه است. احیای فازبندی شده دریاچه اما کمک کرد که سرریز مازاد آب به قسمت دوم وارد شود. این دو بخش دو اکوسیستم متفاوت تشکیل داده است. بخش اول همان اکوسیستم سابق را دارد و بخش دوم باقیمانده دریاچه است که شوری آن برای کشت آرتمیا مناسب است.

*تجربه دریاچه ارومیه

8 سال پیش اعلام شد که میزان شوری در وضعیت عادی دریاچه ارومیه باید 250گرم نمک در لیتر (25درصد) باشد ولی به 500گرم در لیتر رسیده است. این میزان شوری، اکوسیستم منطقه را چنان برهم زده و چشم‌اندازی نگران‌کننده پیش روی مسئولان قرار داده که برای نجات دریاچه «ستاد احیای دریاچه ارومیه» با برنامه‌ و بودجه‌ای کلان راه‌اندازی شده است. از آن زمان تاکنون به جز 2 سال که نزولات جوی به‌طور بی‌سابقه‌ای بالا بوده، وضعیت دریاچه وخیم‌تر شده است.

از برنامه‌هایی که تاکنون برای این دریاچه 13هزار ساله انجام شده، می‌توان به اجرایی شدن فازهایی از طرح‌های انتقال 623میلیون‌مترمکعبی آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه با حفر 35684متر تونل در دل زمین، طرح تصفیه فاضلاب و انتقال 300میلیون‌مترمکعب پساب 19شهر (به‌خصوص تبریز و ارومیه) در حوضه آبریز به دریاچه ارومیه و طرح انتقال سالانه 95میلیون مترمکعب آب از سد «سیلوه» اشاره کرد.

طرح‌هایی همچون به‌کاشت (افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب بخش کشاورزی)، کاهش 40درصدی آب تحویلی از سدهای ملی و ایجاد سر دهنه برای انتقال آب رودخانه‌های لایروبی شده در فصول غیرزراعی و آبیاری تجمعی نیز در برخی مناطق اجرا شد. بسیاری از طرح‌ها هم مثل کشت جایگزین با گیاهان دارویی و زعفران و توسعه معیشت جایگزین هم به‌صورت پایلوت انجام شد.

اما نتیجه همه این برنامه‌ها این بود که در سال آبی گذشته فقط یک‌سوم حقابه دریاچه ارومیه تامین شد و کشاورزان، دست بالا را در دستیابی به آب داشتند. دولت سیزدهم اما وعده داده است که در بهمن‌ماه، سامانه تامین حقابه دریاچه ارومیه مورد بهره‌برداری قرار گیرد تا مراحل اولیه ظرفیت انتقال ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه با اجرای این پروژه فراهم ‌شود، اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان تا زمانی که میزان آب مصرفی در دریاچه ارومیه مدیریت نشود، دریاچه ارومیه در بهترین حالت به وضعیت سال 92 و وضعیت پیش از تشکیل «ستاد احیای دریاچه ارومیه» بازمی‌گردد.

کد خبرنگار: 983125

انتهای پیام/