دکتر سجاد معین فر؛ جامعه شناس و پژوهشگر مسایل اجتماعی ایران

تاریخ زندگی بشر حاکی از آن است که هر هنگام که جوامع را نابسامانی فرهنگی و اجتماعی فراگرفته است، پیامبران و مصلحان به دستور خداوند در جهت هدایت مردم و نجات و اصلاح جامعه اهتمام ورزیده اند. بعد از رحلت پیامبرخاتم حضرت محمد(ص) از نظر سیاسی و اجتماعی معیارها و ضوابط اسلامی تحت الشعاع ارزش های قومی و نژادی قرار گرفت و مهاجر بر انصار و قریش بر غیر قریش ترجیح داده شد و به لیاقت و شایستگی افراد در تصاحب مناصب سیاسی و اجتماعی عنایتی نشد و  امام حسین(ع) وارث جامعه ای شد که بعد از پیامبر(ص) بسیاری از ارزش های دوران جاهلیت در آن نضج گرفت.

اگر چه عوامل متعدد در سقوط ارزش ها و معیارهای اسلامی در جامعه آن زمان نقش داشته اند اما هیچ یک از آنها به اندازه رواج روحیه دنیاطلبی و رغبت به مال اندوزی موثر نبوده است به گونه ای که امام حسین (ع) در آستانه حرکت و قیام مقدس خویش ماهیت این مردم را چنین بیان می کند: مردم بنده دنیا هستند دین را تا آنجا می خواهند که با آن زندگی خود را سر و سامان دهند و چون آزمایش شوند دینداران واقعی بسیار کم خواهند بود.

یکی از مهمترین ارکان فرهنگ و جامعه ایران، هم از لحاظ دینی و هم از لحاظ فرهنگی، مقوله حرکت و قیام امام حسین (ع) و تبیین فرهنگ عاشورا یا گفتمان کربلاست. گفتمان کربلا برای عامه مردم، کانون مرکزی دینداری و تجربه دینی بوده و مهمترین مجرای جامعه‏ پذیری دینی برای نسل جدید و بستر با تولید جهان اجتماعی ـ دینی مردم است. اشکال مختلف این گفتمان و صورت‏های گوناگون مناسک عزاداری (دسته‏ های زنجیرزنی، سفره‏ های نذری، تعزیه و مراسم‏های زیارت عاشورا و فضاهای مختلفی مثل حسینه‏ ها و سقاخانه‏ ها و ...) نظام منسجم و گسترده‏ ای از مناسک مذهبی یادآورانه را حول این گفتمان ایجاد کرده که سرتاسر (یا حداقل بخش اعظم) عرصه‏ های حیات دینی مردم را در برمی‏گیرد.

از سوی دیگر حرکت امام حسین(ع) يک حرکت اصلاحي و انساني و آزادي انسان‌هاي آزاده بوده و مي‌باشند و اين جريان اصلاحي براي جامعه بشري ادامه خواهد داشت. اصولاً اهداف هر حرکت و انقلاب و خيزش براي طغيان و سرکشي نيست بلکه داراي پيام معرفتي و آگاهي براي جامعه بشري و انساني دارد.

به طوری که امام خمینی(س) خود نیز فرموده اند: "انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است".

امام حسین (ع) علّت و انگيزه قيام خويش را، مبارزه با منكرات فراوان در جامعه اسلامي و تبليغ و ترويج معروف در بين مسلمانان، اعلام مي‎كنند‎. امر به معروف و نهی از منکر برای انسان مسئولیت اجتماعی می آفریند و او را دچار نوعی از بی قراری می سازد تا نسبت به آنچه در امور مختلف سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در جامعه می گذرد بی تفاوت و بی تحرک نباشد. امر به معروف و نهی از منکر هنگامی که مبتنی بر فهم صحیح از دین باشد و از معیارهای خالص اسلام سرچشمه بگیرد جامعه را از حالت سکون و ایستایی خارج می سازد و منجر به بالندگی و سازندگی آن می گردد. 

حرکت و قیام امام حسین (ع) منبع ارزشمند و ماندگاری برای آموزش اخلاق و الگو گیری در زمینه خودسازی، سلوک اجتماعی و تربیت دینی و کرامت انسانی است از جمله این جلوه های والا می توان به: آزادگی، بروز اخلاق متعالی در جامعه و برانگیختن روحیه مبارزه جویی و طرد اخلاق تسلیم پذیری اشاره داشت. 

همانطور که امروزه مشاهده می شود برپایی مناسک های عزاداری یادآورانه صحنه  ای زیبا و بدیع از مناسبات و روابط و جوشش انسان هایی است از  قومیت های مختلف و حتی معتقدان آیین هایی متفاوت از شیعه که واجد زیباترین، خالصانه ترین و عاشقانه ترین تعاملات بین انسانی است. اجتماع گسترده انسان هایی از  اقشار، پایگاه ها و منزلت های اجتماعی گوناگون که در واقع می توان آن را به مثابه نمونه ای از جامعه بشری دانست، در کنار نمایش جلوه های مختلف فضائل اخلاقی همچون از خود گذشتگی و ایثار، صبر، یاری به هم نوع، محبت و عطوفت و صدها خصلت والای انسانی نشان از شکل گیری یک فراجنبش اجتماعی است که بشریت را به آرمانشهری عینی فرا می خواند.

انتهای پیام/