محمدعلی خالق نژاد
در عصری که جوامع توسعه‌یافته و در حال توسعه، به شدت به دنبال توسعه پایدار و افزایش کیفیّت زندگی مردم هستند، وفاق ملّی و جهش تولید به عنوان دو رکن مهم از سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی، نقش بی‌بدیلی در تحقق این اهداف ایفا می‌کنند.
این نوشتار، تحلیلی کوتاه است بر نسبت تنگاتنگ میان وفاق و تولید، که به مثابه دو بال توانمندی هستند برای پرواز به سوی افق‌های روشن در ایران عزیز.
این موضوع حسّاس و بااهمیّت در سه بخش مجزا و مرتبط با یکدیگر بررسی شده است: نخست، مفهوم وفاق ملّی و ابعاد چندوجهی آن بررسی شده و سپس مطالبی در نقش و تأثیر مستقیم وفاق ملّی بر جذب سرمایه‌گذاری و ارتقای تولید خواهد آمد و به چگونگی تقویت بسترهای تولید و ایجاد انگیزه برای جهش اقتصادی در کشور مورد مداقه قرار خواهد گرفت. در این فرآیند، تلاش شده است تا هر یک از این ابعاد با دقّت و شفافیّت و البته برای رعایت آداب رسانه و تحلیل‌نویسی، به اختصار مورد تحلیل قرار گیرد و ارتباط آنها با تحولات کلان اقتصادی و اجتماعی برجسته شود.
نگارنده به عنوان یک از فعالان رسانه، سعی دارد در این نوشتار با تکیه بر تجربیات و نگرش و مطالعات خود، چشم‌اندازی روشن از آینده وفاق ملّی ارائه نموده و پیشنهادات عملی و کاربردی برای تقویت این پدیده اجتماعی ارائه دهد. این پیشنهادات، نه تنها به عنوان الگویی برای تصمیم‌گیران و سیاست‌مداران، بلکه به عنوان راهنمایی برای همه شهروندان علاقه‌مند به پیشرفت کشور، مطرح شده‌اند.
این نوشتار به قصد دعوتی برای تأمل، هم‌اندیشی، و اقدام در جهت ساختن فردایی بهتر برای ایران تنظیم شده است؛ نه فقط از منظر تحلیل، بلکه برای مشارکت در گفتمانی ملّی درباره آینده کشور.
الف) وفاق ملّی؛ بنیان ایرانِ متحد
وفاق ملّی به معنای وجود نوعی انسجام، هماهنگی و همدلی در میان اعضای یک ملت است. ملّتی که دارای وفاق ملّی است، در عین تفاوت‌های فردی، قومی، مذهبی، زبانی و فرهنگی، در سطح کلان به ارزش‌ها، آرمان‌ها و اهداف مشترک پایبند است و در مسیر دستیابی به آنها هم‌افزایی دارد. در واقع، وفاق ملّی نوعی از سرمایه اجتماعی است که باعث می‌شود جامعه به جای درگیری در تضادها و تعارض‌های درون‌گروهی، انرژی خود را صرف رشد و توسعه کند.
مفهوم وفاق ملّی بر اساس این ایده است که همه شهروندان یک کشور، بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های قومی، مذهبی، زبانی یا سیاسی، به عنوان یک مجموعه واحد و متحد عمل کنند، چنانکه نمی‌توان رنگ‌های خاصّی از یک رنگین کمان را برجسته و تقویت کرد و همچنان به آن رنگین کمان گفت، ایران و ایرانی نیز برای تحکیم وفاق نیازمند تساوی حقوق و مزایا و حذف تبعیض‌ها و درجه‌بندی‌های نارواست و در این صورت است که برای ایران و ایرانیان، وفاق ملی می‌تواند به این معنی باشد که همه مردم ایران، از هر قومیّت، مذهب، یا منطقه‌ای که باشند، به عنوان یک ملّت واحد و با هدف مشترک برای پیشرفت و توسعه کشور عمل کنند.
در نگاه نخست، شاید میان دو مفهوم «وفاق ملّی» و «سرمایه‌گذاری در تولید» پیوند مستقیمی مشاهده نشود؛ اما با کمی دقّت، در می‌یابیم که این دو مقوله، پیوندی وثیق و تعیین‌کننده دارند.
سرمایه‌گذاران، چه داخلی و چه خارجی، برای تصمیم‌گیری درباره سرمایه‌گذاری در یک کشور، شاخص‌های متعددی را بررسی می‌کنند. از جمله مهم‌ترین این شاخص‌ها، ثبات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. وفاداری به ارزش‌های مشترک، اعتماد اجتماعی، همدلی میان مردم و دولت، ثبات در تصمیم‌گیری‌های کلان، و وجود فضای آرام و امن برای کار و زندگی، همه و همه زیرمجموعه‌هایی از وفاق ملّی هستند که مستقیماً بر تصمیم سرمایه‌گذار تأثیر می‌گذارند.
وقتی در جامعه‌ای وفاق وجود داشته باشد، امنیّت روانی، امید به آینده، انسجام اجتماعی، اعتماد عمومی، رضایت نسبی و انگیزه برای مشارکت فعال در ساخت آینده افزایش می‌یابد. این موارد، به طور مستقیم بر میزان سرمایه‌گذاری در بخش تولید اثرگذارند.
از طرفی، سرمایه‌گذاری در تولید، موجب ایجاد اشتغال، افزایش بهره‌وری، رشد اقتصادی، ارتقاء سطح رفاه عمومی و کاهش نابرابری‌های اجتماعی می‌شود؛ که خود می‌تواند به تقویت وفاق ملّی کمک کند. در واقع، نوعی رابطه دوسویه و تقویت‌کننده میان وفاق ملّی و سرمایه‌گذاری در تولید وجود دارد.
تحقق وفاق ملّی نیازمند تلاش آگاهانه و سیستماتیک بوده و نگارنده معتقد است در شرایطی که سرمایه اجتماعی آسیب دیده و شکاف‌های اجتماعی و فرهنگی عمیق شده است، بازسازی وفاق ملّی یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای رونق تولید و توسعه اقتصادی است. روش‌های زیر برای تحقق وفاق ملّی در ایران می‌تواند مفید بوده و آن را ارتقا بخشد. پنج راهکار کلیدی تحکیم وفاق عبارت‌اند از:
1. ارتقای آگاهی عمومی نسبت به تاریخ، فرهنگ و ارزش‌های مشترک ملی
2. ایجاد فضای گفت‌وگو و تعامل میان اقشار مختلف
3. پذیرش و احترام به تنوع فرهنگی و اجتماعی
4. تقویت نهادهای مدنی و تشویق مشارکت اجتماعی
5. رهبری مسئولانه و شفاف برای جلب اعتماد عمومی
بدیهی است که وفاق ملّی، محصول یک فرآیند جمعی است؛ فرآیندی که دولت، نخبگان، رسانه‌ها و مردم همگی در آن نقش دارند.
در مجموع، وفاق ملّی در ایران می‌تواند با تلاش همه افراد و گروه‌های اجتماعی، از جمله دولت، احزاب سیاسی، سازمان‌های غیردولتی و مردم، محقق شود.
ب) وفاق ملّی و سرمایه‌گذاری برای تولید:
وفاق ملّی تنها یک «ارزش اخلاقی» نیست، بلکه یک ابزار کلیدی برای بازسازی اقتصاد، افزایش تولید، و کاهش شکاف‌های اجتماعی است.
ارتباط میان «وفاق ملّی» و «سرمایه‌گذاری» در نگاه اوّل شاید آشکار و چشمگیر به نظر نرسد، اما حقیقت این است که این دو مفهوم ریشه‌دار در هم تنیده‌اند و بر یکدیگر تأثیر مستقیم و عمیقی دارند. وفاق ملّی، با ایجاد بستری از اعتماد، همبستگی و هماهنگی میان مردم و دولت، زمینه‌ساز جذب سرمایه‌گذاری و تقویت فعالیت‌های تولیدی می‌شود. وقتی در یک جامعه، وفاق ملّی حاکم است، به معنای آن است که تمام ذی‌نفعان اصلی – از جمله مردم، بخش خصوصی و دولت – در مسیر مشترکی قدم بر می‌دارند و با همدلی و اتحاد عمل می‌کنند. این اتّحاد و اعتماد متقابل، محیطی امن و پایدار فراهم می سازد که در آن، افراد و بنگاه‌های اقتصادی با اطمینان بیشتری به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف تولیدی ترغیب می‌شوند. نتیجه این فرآیند، افزایش ظرفیت تولید، کاهش اختلالات اقتصادی و در نهایت، تحقّق رشد و توسعه پایدار در کشور خواهد بود. بنابراین، وفاق ملّی نه تنها یک ارزش اجتماعی است، بلکه سرمایه‌ای استراتژیک است که می‌تواند چرخه اقتصادی را به گردش سریع‌تر و پربارتری درآورد.
در زیر به برخی از دلایل این ارتباط اشارتی می رود:
•کاهش ریسک سرمایه‌گذاری:
وفاق ملّی، ثبات سیاسی و امنیّت اقتصادی را تضمین می‌کند.
•اعتماد متقابل: همدلی میان مردم و دولت، فضای کسب‌وکار را بهبود می‌بخشد.
•تخصیص بهینه منابع:
وفاق ملّی زمینه را برای هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید فراهم می سازد.
•حمایت از صنایع:
همگرایی اجتماعی، اجرای سیاست‌های حمایتی را تسهیل می‌کند.
در مجموع، وفاق ملّی می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری در تولید و رشد اقتصادی کشور کمک نماید و این امر می‌تواند به افزایش درآمد ملّی و بهبود سطح زندگی مردم منجر شود.
ج) پیشنهاداتی برای افزایش تولید از طریق تحکیم وفاق
برای دستیابی به افزایش تولید و تحقّق جهش اقتصادی در کشور، تقویت و تحکیم وفاق ملّی به عنوان یکی از اهرم‌های استراتژیک و ضروری مطرح است. این مهم، نه تنها به عنوان یک هدف بلندپروازانه، بلکه به عنوان پایه‌ای استوار برای توسعه پایدار و رونق اقتصادی، می‌تواند نقشی تعیین‌کننده ایفا کند. در این راستا، با توجه به اهمیّت وفاق ملّی به عنوان یک سرمایه اجتماعی بی‌نظیر، می‌توان پیشنهاداتی هدفمند و کاربردی ارائه داد که ضمن تقویت پیوندهای اجتماعی، زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری، جذب سرمایه‌گذاری، و گسترش فضای تولید در جامعه باشد.
برای دستیابی به جهش تولید، تقویت وفاق ملّی ضرورتی انکارناپذیر است. پیشنهادهای زیر می‌تواند به این هدف یاری رساند:
1. تقویت گفت‌وگوهای ملی و بین‌فرهنگی برای افزایش درک متقابل میان اقوام، مذاهب، و اقشار مختلف جامعه
2. بازسازی اعتماد عمومی از طریق شفافیّت، پاسخ‌گویی و مبارزه واقعی با فساد
3. توزیع عادلانه منابع و رفع تبعیض در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی
4. توسعه آموزش‌های شهروندی و تقویت هویت ملّی بر پایه احترام به تفاوت‌ها
5. افزایش مشارکت مردم در تصمیم‌گیری‌ها وتصمیم‌سازی‌ها و واگذاری مسئولیت به نهادهای مردمی
6. ایجاد بسترهای لازم برای تولید شغل و درآمد پایدار به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته
7. حمایت عملی و پایدار از تولیدکنندگان داخلی با تأمین سرمایه در گردش، کاهش بروکراسی و ارائه مشوق‌های صادراتی
8. ترویج فرهنگ کار، تلاش، خلاقیّت و نوآوری در جامعه از طریق رسانه‌ها و نظام آموزشی
9. تأمین امنیّت حقوقی و اقتصادی برای سرمایه‌گذاران با اصلاح قوانین و تضمین ثبات سیاست‌ها
10. تبیین یک چشم‌انداز روشن و قابل تحقق برای آینده کشور که همه اقشار و گروه‌ها بتوانند خود را در آن ببینند.
سخن آخر
با توجه به مباحثی که در این مقاله مطرح گردید، کشور و جامعه به عنوان یک اکوسیستم پویا و زنده قابل درک هستند که تمام اجزای آن به یکدیگر وابسته‌اند و در تعامل مستمر با یکدیگر قرار دارند.
در چنین سیستمی، نمی‌توان «تحکیم وفاق ملّی» را به عنوان یک موضوع جانبی یا قابل چشم‌پوشی در نظر گرفت و تنها به «افزایش تولید» به مثابه یک مسئله اقتصادی خالص و جدا از مسائل اجتماعی پرداخت.واقعیّت آن است که اقتصاد، هرگز از پیوندهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جدا نیست و برای حل مشکلات اقتصادی، باید به ریشه‌های عمیق‌تر آن نیز توجّه کرد.
چنانچه در عنوان مقاله ذکر شد، وفاق و تولید دوبال هستند که با هماهنگی با هم می‌توانند جامعه را به سمت افق‌های روشن پرواز داده و از ایران کشوری مقتدر و باشکوه بسازند.
«وفاق ملّی»، به عنوان یکی از اهرم‌های اصلی این اکوسیستم، نقشی محوری در تسهیل فرآیندهای اقتصادی ایفا می‌کند. وقتی وفاق میان افراد جامعه، نهادها و دولت تقویت می‌شود، اعتماد عمومی افزایش یافته، اختلافات کاهش می‌یابد و محیطی مناسب برای سرمایه‌گذاری، نوآوری و تولید فراهم می‌شود. این تحول، نه تنها به رشد اقتصادی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به نوعی «درمان» برای اقتصاد بیمار باشد؛ زیرا با حذف موانع اجتماعی و فرهنگی، دروازه‌های جدیدی از فرصت‌ها و امکانات را به روی جامعه گشوده و آن را به سمت توسعه پایدار و رونق گسترده سوق می‌دهد.
وفاق ملّی و سرمایه‌گذاری در تولید، همانند دو بال پرواز هستند. بدون هر یک از آنها، پرواز به سوی آینده‌ای روشن و توسعه‌یافته ممکن نخواهد بود. ایران عزیز ما، با ظرفیت‌های عظیم انسانی، طبیعی، فرهنگی و تمدنی، شایسته آن است که در مسیر توسعه‌ای فراگیر و پایدار قرار گیرد.
برای این منظور، لازم است وفاق ملّی را به عنوان یک هدف راهبردی و سرمایه‌گذاری در تولید را به عنوان موتور محرک این راه در نظر بگیریم. این مسیر، نه آسان، اما ممکن و شدنی است؛ به شرطی که همه ما، در هر جایگاه و نقشی که داریم، مسئولیت خود را در این فرآیند تاریخی بپذیریم و برای ساختن فردایی بهتر، دست به دست هم دهیم.
تقویت و تحکیم وفاق ملّی نه تنها یک ضرورت اجتماعی، بلکه یک استراتژی هوشمندانه برای نوسازی و تعالی اقتصادی «برای ایران» است.
فعال رسانه‌ای مطبوعاتی و کنشگر سیاسی