محمدعلی خالق نژاد 

رهبر معظم انقلاب، در پیامی به مناسبت آغاز سال نو، در نخستین روز بهار، سال ۱۴۰۴ را با عنوان سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» نامگذاری کردند و تأکید نمودند که تحقق این شعار نیازمند همکاری دولت و مردم است. رهبر انقلاب از مردم خواستند که با سرمایه‌گذاری در تولید، حتّی در مقیاس‌های کوچک، به رشد اقتصادی کشور کمک کنند. همچنین، دولت را مسئول ایجاد زمینه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری دانستند.

با توجه به این پیام که بر اهمیّت نقش تولید در بهبود معیشت و اقتصاد کشور تأکید داشت نگارنده نیز در این مقاله ابتدا نگاهی اجمالی به مهم‌ترین موانع سرمایه‌گذاری برای تولید خواهد داشت و پس از آن به بررسی رشد اقتصادی از طریق سرمایه‌گذاری در مقیاس‌های کوچک خواهد پرداخت.

"موانع تولید و سرمایه‌گذاری"

برای افزایش تولید در ایران، سرمایه‌گذاری می‌تواند در حوزه‌های مختلفی از قبیل: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و صنایع دانش‌بنیان و ... انجام شود و با اینکه این روش‌ها می‌توانند به رشد اقتصادی پایدار و افزایش اشتغال در کشور کمک کنند، امّا مساله اساسی این هست که با توجّه به شرایط خاصِّ سیاسی و اقتصادی کشور، حوزه‌ی اقتصاد برای سرمایه‌گذاری با موانع مهمی دست و پنجه نرم می‌کند که به اختصار می توان از عوامل زیر نام برد: 

1. تحریم‌های بین‌المللی: این تحریم‌ها دسترسی به منابع مالی و فنّاوری‌های پیشرفته را محدود کرده و سرمایه‌گذاری خارجی را کاهش داده‌اند.

2. بوروکراسی اداری: پیچیدگی و طولانی بودن فرآیندهای اداری و صدور مجوزها، سرمایه‌گذاران را دلسرد می‌کند.

3. نبود ثبات اقتصادی: نوسانات نرخ ارز، تورم بالا و عدم پیش‌بینی‌پذیری اقتصادی، ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد.

4. مشکلات حقوقی و قانونی: نبود قوانین شفاف و پایدار برای حمایت از سرمایه‌گذاران، مانعی جدّی برای جذب سرمایه‌گذاری است.

5. حضور در لیست سیاه FATF: این موضوع باعث کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی و محدودیت در انتقال سرمایه‌ها شده است.

6. مشکلات زیرساختی: کمبود زیرساخت‌های مناسب در بخش‌های حمل‌ونقل، انرژی و فنّاوری اطلاعات، هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد.

رفع موانع یاد شده، نیازمند اصلاحات ساختاری و سیاست‌های حمایتی هستند تا مسیر سرمایه‌گذاری برای تولید هموارتر گردد. اما با توجه به پیام نوروزی رهبر معظم انقلاب، یکی از روش‌های تامین سرمایه برای افزایش تولید را مورد تدقیق قرار خواهیم داد:

"تامین مالی جمعی؛ یک روش جهانی برای جذب سرمایه"

پیش از هر مقدمه‌ای باید یادآور شد که بنا به دیدگاه اغلب روانشناسان اجتماعی، جامعه ایران در طول تاریخ جامعه‌ای «جمع‌گرا» بوده و نمونه‌های روشنی از سرمایه‌گذاری برای هدف جمعی را در حافظه تاریخی خود دارد. روشی در که در سطور آتی عنوان خواهد شد، علی رغم بدیع و نو بودن عناوین و اصطلاحات، با رگ و روان و ریشه مردم ایران آمیخته است. 

تأمین مالی جمعی یا Crowdfunding به عنوان یکی از روش‌های نوین جذب سرمایه که در ایران نیز به تدریج جایگاه خود را پیدا کرده است  به افراد و کسب‌وکارها امکان می‌دهد تا از طریق پلتفرم‌های آنلاین، سرمایه‌های خُرد را از تعداد زیادی از افراد جمع‌آوری کنند. در زمینه تولید، تأمین مالی جمعی می‌تواند به توسعه پروژه‌های تولیدی و صنعتی کمک کند. علاوه‌ بر این، مدل مالی تامین جمعی به افراد، شرکت‌ها و استارتاپ‌ها اجازه می‌دهد تا با مشارکت جمعی افراد (سرمایه‌گذاران کوچک یا حامیان)، منابع مالی مورد نیاز برای پروژه‌ها و ایده‌های خود را جمع‌آوری کنند.

این روش به افراد اجازه می‌دهد با سرمایه‌های کوچک در پروژه‌های بزرگ مشارکت کنند و ضمن کاهش ریسک مالی: با تقسیم ریسک بین سرمایه‌گذاران، احتمال ضرر مالی برای هر فرد کاهش می‌یابد و با تشویق نوآوری به کارآفرینان کمک می‌کند تا ایده‌های خلاقانه خود را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری کلان اجرا کنند.

در جهان امروز و با فراگیر شدن رسانه‌های مبتنی بر شبکه جهانی اینترنت، Crowdfunding یا تأمین مالی جمعی، فرآیندی است که در آن افراد مختلف (معمولاً از طریق پلتفرم‌های آنلاین) مبالغ کوچکی از پول را برای حمایت از یک پروژه، محصول یا هدف مشخص اهدا می‌کنند. این روش به‌جای وابستگی به یک سرمایه‌گذار بزرگ، از مشارکت جمعی استفاده می‌کند.

"روش‌های اجرای تأمین مالی جمعی"

در ایران و سایر کشورها، این روش به چند شکل اجرا می‌شود:

الف) تأمین مالی پاداشی: (مانند حمایت از تولید یک محصول دست‌ساز و دریافت آن به‌عنوان پاداش)

ب) تأمین مالی مشارکتی: (مانند حمایت از یک استارتاپ صنعتی و دریافت سهم از سود آن).

ج) تأمین مالی وام‌محور: (مانند ارائه وام برای یک کسب‌وکار کوچک و بازپرداخت آن با سود).

د) تأمین مالی خیریه‌ای: (در این روش با نگاهی جمع‌گرایانه و یا معنوی، افراد بدون انتظار پاداش یا بازگشت سرمایه، به پروژه‌های خیریه یا اجتماعی کمک می‌کنند و ایران عزیز ما در دوران دفاع مقدس و بحران‌هایی مانند زلزله و سیل و بیماری، شاهکارهای جهانی در این زمینه در دفتر تاریخ حرکات جمعی خلق و ثبت کرده است.)

"کاربردهای تامین مالی جمعی در ایران"

تأمین مالی جمعی می‌تواند نقش مهمی در افزایش تولید در ایران ایفا کند. در ادامه به بررسی این موضوع می‌پردازیم:

الف) حمایت از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا

- بسیاری از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا در ایران مانند استارتاپ‌های فناوری، تولیدکنندگان محصولات دست‌ساز یا کشاورزان ارگانیک، با کمبود سرمایه مواجه هستند و تامین مالی جمعی می‌تواند به این شرکت‌ها کمک کند تا بدون نیاز به وام بانکی یا سرمایه‌گذار بزرگ، منابع مالی لازم را جمع‌آوری کنند.

ب) توسعه صنایع کوچک و متوسط 

- صنایع کوچک و متوسط در ایران نقش مهمی در ایجاد اشتغال و تولید دارند و با استفاده از تامین مالی جمعی، این صنایع می‌توانند از مردم حمایت مالی دریافت کنند و ظرفیت تولید خود را افزایش دهند.

ج) تولید محصولات نوآورانه

- افراد و تیم‌های خلّاقی که تولید دستگاه‌های الکترونیکی یا محصولات هوشمند هستند و ایده‌های نوآورانه دارند، اما دسترسی به سرمایه ندارند، می‌توانند از طریق تامین مالی جمعی ایده‌های خود را به محصول تبدیل کنند.

د) کاهش وابستگی به بانک‌ها

- یکی از چالش‌های اقتصادی ایران، وابستگی زیاد به وام‌های بانکی است که اغلب با شرایط سخت و نرخ بهره بالا همراه است که تامین مالی اجتماعی می‌تواند به‌عنوان یک راهکار جایگزین، این وابستگی را کاهش دهد.

هـ) افزایش مشارکت مردمی

- این روش باعث می‌شود مردم مستقیماً در توسعه اقتصادی و تولید داخلی مشارکت کنند چراکه افراد می‌توانند با حمایت از پروژه‌های مورد علاقه خود، نقش فعالی در اقتصاد مقاومتی ایفا کنند.

"موانع اجرای طرح تامین مالی اجتماعی"

با وجود مزایای زیاد، اجرای این مدل در ایران با چالش‌هایی مواجه است که به سه مورد مهم از آن چالش‌ها نیز اشاره می‌شود:

الف) محدودیت‌های قانونی و تنظیمی

- در حال حاضر، قوانین مربوط به تامین مالی جمعی در ایران به‌طور کامل تعریف نشده است و فقدان چارچوب قانونی ممکن است باعث ایجاد ریسک‌های حقوقی و مالی برای هم سرمایه‌گذاران و هم متقاضیان شود.

ب) ضعف در فرهنگ سرمایه‌گذاری جمعی

علی‌رغم این‌که در دوران دفاع مقدس و بحران‌های اجتماعی مردم ما به صورت خودجوش، اقدام به تامین مالی می‌ کردند و یا با وجود بسترهای فرهنگی و تاریخی مانند «گلریزان» هنوز هم بسیاری از مردم در ایران با مفهوم تامین مالی اجتماعی به عنوان یک بستر مناسب اقتصادی آشنایی ندارند و تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نوپا نشان نمی‌دهند که این امر نشان‌دهنده نیاز به تبلیغات و آموزش عمومی برای افزایش آگاهی است.

ج) مشکلات فناوری و امنیتی

- برای اجرای تامین مالی جمعی به صورت تخصصی، به پلتفرم‌های آنلاین قابل اعتماد نیاز است و ضعف در زیرساخت‌های فناوری و امنیت سایبری می‌تواند به موانعی برای اجرای این روش تبدیل شود.

"پیشنهاداتی برای اجرای طرح تامین مالی جمعی و افزایش کارایی آن"

پیشنهادات زیر به نظر نگارنده، می تواند برای افزایش کارایی تامین مالی جمعی در ایران عزیز ما مفید واقع شود:

- تعیین قوانین و مقررات مناسب: دولت باید چارچوب قانونی برای این نوع تأمین مالی تعریف کند.

- توسعه زیرساخت‌های فناوری: ایجاد پلتفرم‌های امن و کاربرپسند برای جذب سرمایه‌گذاران.

- آموزش و تبلیغات: افزایش آگاهی عمومی درباره مزایا و نحوه استفاده از Crowdfunding.

- حمایت دولتی: ارائه تسهیلات و مشوق‌های مالی برای پروژه‌هایی که از این روش استفاده می‌کنند.

تأمین مالی جمعی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار قدرتمند برای افزایش تولید در ایران عمل کند. این روش می‌تواند به استارتاپ‌ها، صنایع کوچک و متوسط و پروژه‌های نوآورانه کمک کند تا بدون وابستگی به منابع سنتی، سرمایه مورد نیاز خود را جمع‌آوری کنند. با این حال، برای موفقیّت این مدل در ایران، نیاز به حل چالش‌های قانونی، فرهنگی و فنّاوری است.

تأمین مالی جمعی می‌تواند نقش مهم وموثری در افزایش تولید و تقویت اقتصاد مقاومتی در ایران ایفا کند، اما نیاز به توسعه قوانین، زیرساخت‌ها و فرهنگ سرمایه‌گذاری جمعی دارد.

فعال رسانه ای مطبوعاتی و کنشگر سیاسی