محمدعلی خالق نژاد/ وفاق ملّی و همبستگی اجتماعی از شاخصه های اصلی توسعه پایدار و انسجام یک جامعه تلقی می شود. 

زیرا وفاق مانند هر کُنِش اخلاقی و اجتماعی و سیاسی و فرهنگی بر بنیاد اصول و قواعدی مشخص استوار است که بدون  توافق قلبی و اشتراک نظر قطعی جمعیّت متکثر آذربایجان غربی که مشتمل بر اقوام گوناگون و مذاهب مختلف می باشد سخن گفتن از وفاق نوعی عوام فریبی و مغالطه  

محسوب می شود. وفاق یک اصل اخلاقی از جنس حکمت عملی به معنی بکارگیری افعال ارادی آدمی دارای ملکات انسانی برای دستیابی به قوانین کلی توسعه و ترقی است. برای نیل به این هدف باید بدون استثنا همه انسان ها حق برابر داشته باشند و تفاوتشان فقط بر اساس میزان مهارت و توانایی های فنّی و تخصصی و قابلیت های علمی و عملی آنها باشد. بدیهی است وقتی سخنرانان و علمای دینی در تبلیغ و تبیین وحدت اسلامی، به عنوان وفاق اجتماعی و سیاسی فقط تقریب مذاهب اسلامی را عنوان و تبین می کنند طبیعی است که پیروان سایر ادیان مانند آشوری ها و ارامنه و اهل حق و حتی در میان  مذاهب اسلامی مردم را به شیعه و سنی و در میان اهل تشیع انسان ها را به خودی و غیرخودی تقسیم بندی می کنند، عملاً بر مقوله وفاق به عنوان عامل وحدت و حق برابر و حقوق شهروندی میان انسان ها خط بطلان می کشند. به همین دلیل اغلب کنفرانس های وحدت اسلامی در حد یک آیین دولت خواسته باقی می ماند و به تدریج در استان هایی مانند آذربایجان غربی به کاهش اعتماد عمومی به دولت ها می انجامد و از عوارض بارز عدم وحدت اسلامی میان اقوام ظهور متعصبانه پانترکیسم و پانکردیسم در استان  

می باشد.

آذربایجان غربی از لحاظ استراتژیکی یکی از استان های مرزی با داشتن 

چهار کریدور از پنج کریدور بین المللی و پنج پایانه از 23 پایانه ی ترانزیت کالا و مسافر یکی از مهمترین و استراتژیک ترین استان های شمالغرب به شمار می رود که ایران را از طریق مرزهای زمینی، بازرگان و زنگزور به اروپا متصل می کند. استان آذربایجان غربی به لحاظ جمعیتی، تکثر قومیتی، مذهبی و زبان و گویش، گسل های فعال و قابل تحریک توسط دشمنان یکی از حادثه خیزترین استان ها به شمار می رود. حوادثی مانند غائله نقده، پیرانشهر، مهاباد، سردشت و فعالیت احزاب مخالف و معاند جمهوری اسلامی مانند احزاب  کومله و دمکرات در سراسر جنوب استان به ویژه شهرستان تکاب در اوایل انقلاب اسلامی و زمان جنگ تحمیلی از گسل های ناآرامی در زمان عدم ثبات می باشد. 

در ادامه به عوامل آسیب زا در استان آذربایجان غربی اشارتی می رود:

۱) تفاوت های قومی، مذهبی، زبانی و فرهنگی 

در تمامی دنیا وجود قومیت ها و مذاهب با زبان و فرهنگ مختلف رنگین کمانی از سرمایه های ملی و فرهنگی هر کشور به شمار می روند که کشور ایران یکی از آنهاست. در گذشته ارومیه را به دلیل همزیستی  

مسالمت آمیز مردمان و احترام متقابل به افکار و عقاید همدیگر و عدم بروز هرگونه تنش قومی و مذهبی، پاریس ایران نامیده می شد. اما با تحقق و پیروزی انقلاب اسلامی از آنجایی که جهان بینی و واقعیت نگری و حقیقت جویی و آرمانخواهی حاکمان جمهوری اسلامی مبتنی بر اصول تشیع است 

با گذشت ۴۵ سال از انقلاب اسلامی، علما و مشاهیر و روشنفکران اهل سنت به این باور هستند که با مرور زمان وقتی قدرت سیاسی در اختیار یک ایدئولوژی خاصی قرار گیرد به طور طبیعی عملاً مذاهب و ادیان دیگر از 

قدرت و اعتبار می افتند و در صورت عدم مشارکت پیروان همه مذاهب و اقوام که در ایران باید حق شهروندی داشته باشند رسیدن به دمکراسی و پیشرفت که رسالت همه مردم با هر دین و زبانی است، بجز  

طیف خاصی بقیه به طور دردناکی از تحقق بخشیدن به اندیشه های ایران دوستانه رانده می شوند و این یکی از تعارضات جدی در استان آذربایجان غربی است. 

۲ )مشکلات اقتصادی 

در این نوشتار قرار نیست ما به داشته ها و موارد مثبت بپردازیم بلکه قرار است تا آنجایی که می توانیم آسیب های مخلِّ وفاق و همبستگی اجتماعی استان را تبیین کنیم. اگر بپذیریم همه اقدامات انجام  یافته در مناطق مختلف استان به منظور ارتقاع بهروزی اهالی استان است باید رفاه و رضایت و شادی و امید به آینده در وجود مردم استان موج بزند. برای مثال احداث جاده میان گذر دریاچه ارومیه که یکی از افتخارات مسئولان در سطح ملی و استانی است که مسافرت از ارومیه به تبریز را چند دقیقه سرعت بخشیده و هزینه هنگفتی هم در بر داشته و صدور مجوز چند هزار چاه در اطراف دریاچه و یا تغییر کاربری اراضی در کنار خشکسالی های پیاپی باعث خشکیدن دریاچه و سدسازی های بی رویه که موجب انقراض گونه های گیاهی و جانوری شده و عملاً زندگی سه میلیون از اهالی پیرامون دریاچه را مختل نموده، آیا با این اقدامات بجز نگرانی و اعتراض موج رضایت و شادی و رفاه و بهروزی در جسم و جان مردم موج می زند؟ و از طرفی همه اقتصاددانان معتقدند نرخ تورم بین ۳ تا ۱۰درصد آسیب زا است زیرا سرعت آن بیش از درآمد نیروی کار است و بدیهی است تورم بالاتر از ۱۰ درصد به عنوان تورم شتابان خیلی بدتر از فقر شدید است زیرا ساختارهای اقتصادی و اجتماعی را تخریب می کند و اعتماد عمومی مردم را نسبت به دولت ها  از بین می برد. مع الوصف ایران بیش از چهار دهه است تورم دو رقمی را تجربه می کند  و از آثار مخرب این تورم در استان آذربایجان غربی مستثنی نیست. زیرا اگر بگویم مسکن در ارومیه گران تر از تهران است سخنی به گزاف نگفته ام و نرخ بیکاری در استان همواره بین ۵-۱۳ درصد بوده و به طور قطع درصد بیکاران تحصیل کرده بیش از این می باشد و به همین دلیل گفته اند: "لا معاش له لا معاد له".

۳ )زبان و آموزش  

بی شک اشتراک مکانی موجب یکپارچگی و وحدت نمی شود مانند ایرلند و انگلیس و باسک و اسپانیا با اینکه همزبانی شرط مهم و الزم برای وفاق و همبستگی و وحدت ملی است، اما شرط کافی نیست.  

به طور مثال ملّت سوئیس از میهن پرست ترین مردم جهانند و دارای چهار زبان آلمانی، فرانسوی و ایتالیایی و رومانی، گرچه این زبان رسمی نیست اما هیچ محدودیتی در آموزش و انتشار ندارد. مردم بلژیک با دو زبان فرانسه و آلمان حرف می زنند ولی در میهن پرستی آنها شکی نیست. اما مردم  

آلمان و اتریش با یک زبان حرف می زنند و ادبیات مشترک دارند اما دو ملت کاملاً جدا هستند.در ایران با اینکه اصل ۱۵ قانون اساسی خواندن و نوشتن و آموزش به زبان مادری را به رسمیّت شناخته اما بعد از  ۴۵ سال از عمر انقلاب اسلامی و تغییر نسل ها همچنان این اصل از قانون اساسی، اصل بر زمین مانده تلقی می گردد.  

بدیهی است همچنان که تنوع زبانی در امر آموزش و گویش در هیچ نقطه از دنیا به وحدت ملی آسیب نزده قطعاً در ایران به ویژه استان های چند زبانه موجب افزایش عرق ملی و پیشرفت فرهنگی می گردد. 

۴) ناتوانی دولت ها و مسئولان در احیای دریاچه ارومیه 

خشکیدن دریاچه با تاثیر خشکسالی‌های متعدد و احداث سدهای غیرضروری بر روی رودخانه های منتهی به دریاچه و حفر غیرکارشناسی شده هزاران چاه عمیق و نیمه عمیق در اطراف دریاچه و تغییر نوع کشت و کاربری اراضی موجب تغییر آب و هوا و گرم شدن زمین و بحران های زیست محیطی گشته و بیش از سه میلیون از اهالی بومی پیرامون دریاچه آواره گشته و باغات و نوع کشاورزی و پوشش گیاهی و تنوع گونه های جانوری در معرض انقراض قرار گرفته و در صورت عدم احیای واقعی دریاچه زندگی بیش از ۱۴ میلیون از ساکنان چندین استان در معرض تهدید قرار خواهد گرفت. از آنجایی که این وضعیت  اسفناک دریاچه عامل کسب رأی در انتخابات ملّی و منطقه ای گشته و مردم بجز بی عملی و دروغ از مسئولان نشنیده اند به یکی از عوامل تنش زای اساسی قومی و اجتماعی در هر دو استان آذربایجان غربی و شرقی شده است. 

۵) مسائل مرزی و امنیّتی 

استان آذربایجان غربی به دلیل همجواری با کشور ترکیه و عراق مانند تمام استان های مرزی در همه نقاط جهان موضوعات مرزی و مهاجرتی و قاچاق کالا و مواد مخدر کنترل نشده ای دارد. در صورت عدم استفاده از تجربه های جهانی در کنترل مرزها و در مواقع بی ثباتی موجب هرج و مرج و تضعیف همبستگی می گردد. زیرا در آشوب های اوایل انقلاب مرزهای آذربایجان غربی  به معبر قاچاق اسلحه و رفت وآمد اشرار مسلح تبدیل شده بود. 

۶ )چالش های سیاسی 

تامین امنیّت مرزها یکی از موضوعات مهم و کاربردی در جغرافیای سیاسی هر کشوری محسوب می‌شود. زیرا اغلب نقاط ضعف و قوّت دولت مرکزی و بسیاری از فرصت ها و تهدیدها در بحران ها در مناطق مرزی خود را نشان می دهد. نوارهای مرزی بی شک از مسائل استراتژیک هر کشور هستند و بیشتر برخوردهای دولت و ملّت در آنجا آشکار می شود. 

راهکارهای پیشنهادی: 

۱.تقویت گفتگو و تعامل فرهنگی و سیاسی و مذهبی با تمام اقوام و مذاهب با در نظر گرفتن حق برابر وحقوق شهروندی 

۲. توسعه  اقتصادی و اشتغالزایی، تبدیل همه معادن سنگ و معادن طلا به سهام و فروش آن به کلیه جمعیّت استان. 

۳.آموزش مهارت های شغلی در کارگاه ها و تعمیرگاه ها و سازمان های فنّی و حرفه ای و آگاه سازی عمومی برای دوری از هر نوع خلاف  و اعتیاد .

۴ .تقویت مدیریّت محلی با بکارگیری انسان های توانمند و کاردان با قطع نظر از زبان و مذهب و  قومیّت.

۵ .کنترل مسائل مرزی با اهتمام جدّی ساماندهی به امر کولبری و جلوگیری واقعی از قاچاق سوخت و کالا

۶ .حل بنیادین مشکل دریاچه ارومیه و احیای آن برای همیشه 

نتیجه‌گیری 

تحقق وفاق ملّی و منطقه ای و همبستگی اجتماعی در استان آذربایجان غربی نیازمند همکاری گسترده و بدون تبعیض و اجتناب از باندبازی میان دولت و نهادهای محلی و  جامعه مدنی و ایجاد حق برابر در میان همه اقوام و NGOها و مذاهب به طوری که تفاوت را فقط در تخصص و قابلیت ها و مهارت های شغلی و درخشش استعدادها و نوآوری ها و توانمندی های فردی در نظر گرفت.

🔰فعال رسانه ای، مطبوعاتی