از زمانی که پای رایانه و تلفن‌های همراه هوشمند و تبلت به خانه‌ها باز شد، چالش‌های فضای مجازی هم در کنار بی‌شمار مزایای آن آغاز شد. زیر بنای این چالش‌ها هم در این بود که بنا بود فضای مجازی و تکنولوژی به‌عنوان دستاورد دانش بشری به کمک بشر بیاید اما آنچه در عمل اتفاق افتاد این بود که تکنولوژی سوار بر انسان شد و در برخی موارد کنترل ما را در دست گرفت!
این مسأله سرآغاز چالش‌های فضای مجازی بود و موجب شد تا فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی حکم چاقوی دو لبه‌ای را پیدا کند که در صورت استفاده نادرست می‌تواند برای ما بسیار چالش‌زا باشد. این چالش به‌طور خاص در رابطه با کودکان و نوجوانان مطرح می‌شود. این‌که برای حفظ سلامت روان و حتی جسم فرزندان‌مان و برای امنیت آنها در فضای مجازی باید چه نکاتی را رعایت کنیم و حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی باید با چه ضوابط و اصولی انجام شود تا با کمترین آسیب همراه باشد. علیرضا آل‌داوود، کارشناس فضای مجازی در گفت‌وگو با چاردیواری درباره آسیب‌های فضای مجازی و راهکارهای مواجهه با آن نکاتی را متذکر شده که در ادامه با هم مرور می‌کنیم.
*بی‌توجهی به شرط سنی
از مهم‌ترین چالش‌هایی که امروز برای استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی وجود دارد، استفاده بدون در نظر گرفتن سن کودک در استفاده از شبکه‌های اجتماعی سرویس‌ها و خدمات فضای مجازی است. متاسفانه فقر سواد‌رسانه‌ای از سوی والدین این تهدیدات و خطرات را برای کودک به‌خصوص کودکان زیر سن بلوغ بسیار ضریب می‌دهد، زیرا گاهی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بیش از حد محتواهای منفی به کودک نشان داده می‌شود. این مسأله روی روان و حوزه شناخت کودک اثر منفی می‌گذارد.
*افشای هویت و ارتباط‌گیری با افراد نامناسب
کودکان در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به‌راحتی هویت‌شان افشا می‌شود و مهم‌ترین خطری که آنها را در حال حاضر تهدید می‌کند ارتباط گرفتن با افرادی است که کودک و نوجوان آنها را نمی‌شناسد و کم‌کم به آن فرد عادت کرده و وابسته شده و اعتماد می‌کند. متاسفانه اگر این چت‌های فضای مجازی تبدیل به دیدارهای حضوری شود تجربه نشان داده‌است که بیشتر این روابط به موضوعات خطرناکی ختم خواهدشد که به کودک و روحیه او تاثیر منفی خواهد گذاشت.
*استفاده افراطی برای پرکردن اوقات فراغت
از خطراتی که کودک ما را در فضای مجازی تهدید می‌کند پر کردن اوقات فراغت کودک است که می‌تواند در قالب استفاده افراطی از شبکه‌های اجتماعی و ابزارهایی مثل تلفن همراه و تبلت خودش را نشان دهد. این مسأله اعتیاد اینترنتی را در کودک ما به وجود می‌آورد. این اعتیاد اینترنتی اگر حاد شود، خودش را به شکل افسردگی و اختلال روان‌شناختی درماندگی آموخته شده نشان می‌دهد.
*ارائه اطلاعات و اخبار جعلی
از چالش‌های دیگری که در بحث استفاده بدون ضابطه و بدون کنترل کودک در فضای مجازی وجود دارد، دادن اطلاعات غلط و اخبار جعلی است. کودک متاسفانه همه اینها را باور می‌کند و فکر می‌کند این اطلاعاتی که به او می‌دهند، صحیح است. در حالی که این اطلاعات می‌تواند جعلی باشد و حتی هویت کودک را دگرگون کند مخصوصا در شبکه‌های اجتماعی تصویر محور مثل اینستاگرام، یوتیوب و فیسبوک می‌تواند خیلی آسیب‌های جدی به ما برساند.
*تبدیل بچه‌ها به کودکان کار مجازی
یکی دیگر از مشکلاتی که امروز در شبکه‌های اجتماعی برای کودکان ما به وجود آمده و خانواده‌های ما متاسفانه آن را رعایت نمی‌کنند، تبدیل کردن کودک‌شان به کودک کار اینستاگرامی است که می‌تواند بسیار خطرناک باشد و شخصیت او را کاملا دچار بحران کند و کودک از همان سن پایین درگیر برخی توهمات و خودشیفتگی‌هایی بشود که در بزرگسالی به او آسیب برساند.
*بروز افسردگی و انزوای اجتماعی
از تاثیرات روان‌شناختی و شناختی استفاده بدون ضابطه و غیرکنترل شده کودک از فضای مجازی به غیر ازاعتیاد اینترنتی، بحث افسردگی و انزوای اجتماعی برای کودک و نوجوان است. هرچه کودک یا نوجوان زمان بیشتری را در اینترنت سر کند از میزان زمانی که صرف محیط‌های اجتماعی واقعی می‌شود کم می‌کند و این می‌تواند در بلند مدت او را با کاهش اعتماد به نفس روبه‌رو و از محیط اجتماع دورش کند.
*کاهش مهارت‌های اجتماعی
کاهش مهارت‌های اجتماعی از جمله موارد دیگری است که می‌تواند دامنگیر کودکانی شود که به اعتیاد اینترنتی مبتلا شده‌اند و به شدت از این فضای بدون ضابطه و کنترل استفاده می‌کنند. این کاهش مهارت‌های اجتماعی و وابستگی به اینترنت می‌تواند باعث افت تحصیلی، مالی و شغلی نوجوانان نیز شود. همچنین کاهش چشمگیر مطالعه، افت تحصیلی یا غیبت در کلاس‌ها از جمله موضوعاتی است که می‌تواند استفاده بی‌ضابطه از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را درپی داشته‌باشد.
*ایجاد فضای آرمانی و ضربه روحی در مواجهه با حقیقت
فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی خیلی وقت‌ها فضایی آرمانی برای کودک ما به تصویر می‌کشد. براین اساس کودک وقتی بزرگ می‌شود چون در فضای آرمانی زندگی کرده اگر با کوچک‌ترین چالشی مواجه شود، می‌تواند واکنش‌های بسیار خطرناکی نشان بدهد و روحیه کودک به‌شدت مورد خدشه قرار بگیرد.
*درگیری با سوء‌استفاده‌های جنسی و قلدری سایبری
مباحث پورنوگرافی کودکان، آزار و اذیت جنسی و قلدری سایبری از جمله آسیب‌های دیگری است که کودکان می‌توانند در فضای مجازی با آن مواجه شوند. این قلدری سایبری از سمت کسانی اتفاق می‌افتد که در شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال هرج و مرج و سوء استفاده از کودکان هستند و این بسیار مهم است که خانواده‌ها آموزش‌های لازم را به فرزندانشان در برابر قلدری‌های سایبری داده‌باشند و هشدارهای لازم را به آنها بدهند.
*درگیری با رفتارهای غیرقانونی مثل هک
درگیری با رفتارهای غیرقانونی در استفاده از فناوری‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، آسیب دیگری است که می‌تواند کودکان و نوجوانان را درگیر رفتارهای خشونت آمیز و ضد اجتماعی غیرقانونی کند و اگر به‌صورت شبکه‌ای انجام شود، می‌تواند خطرناک باشد، چراکه ممکن است با برخوردهای قانونی و پلیسی مواجه شود. به عنوان مثال، یکی از چیزهایی که برای کودکان می‌تواند جذاب باشد، یادگیری شیوه‌های هک و نفوذ است که کاری مجرمانه محسوب می‌شود و می‌تواند برای آنها عواقب بسیار خطرناکی داشته‌باشد.
*زیست حقیقی در فضای مجازی
دنیای امروز را نمی‌توان بدون حضور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تصور کرد. در واقع فضای مجازی به بخشی از زندگی واقعی ما تبدیل شده‌است و بخشی از زیست حقیقی ما در فضای مجازی اتفاق می‌افتد. جذابیت‌های فضای مجازی، گروه‌های سنی مختلف را با خود درگیر می‌کند. حتی کودکان یکی دو ساله هم وقتی تلفن همراه پدر یا مادرشان را در دست می‌گیرند، آنچنان در دنیای صفر و یک‌های مجازی غرق می‌شوند که بهانه‌گیری‌های کودکانه‌شان را فراموش می‌کنند. همین نکته هم موجب شده بسیاری از والدین در برابر بهانه‌گیری و خواسته‌های کودکان به جای برخوردهای منطقی و اصول روان‌شناسانه، یک گوشی تلفن‌همراه یا تبلت دست فرزندشان بدهند و با این روش خودشان را راحت کنند. این در حالی است که تحت هیچ عنوان نباید از ابزارهای الکترونیک و نیز فضای مجازی برای آرام کردن کودکان استفاده کرد و اساسا حضور بچه‌ها در این فضا باید با رعایت اصول و مقرراتی ویژه باشد تا آنها را دچار آسیب‌های جسمانی و روانی نکند.با این همه، ما دیگر به دیدن تصویر کودکانی که یک تلفن همراه یا تبلت دست‌شان است که شش دانگ حواس‌شان به تصاویری است که در این ابزارهای الکترونیک مشاهده می‌کنند عادت کردیم و حتی این مسأله برایمان عادی شده‌است. این در حالی است که کارشناسان به هیچ عنوان توصیه نمی‌کنند به بچه‌های کوچک گوشی یا تبلت بدهیم و برای این مسأله محدوده سنی تعیین می‌کنند. بر این اساس تحت هیچ عنوان نباید به کودکان زیر دو سال گوشی تلفن همراه یا تبلت داد. چرا که نور و اشعه این ابزارهای الکترونیک به چشم بچه‌ها آسیب جدی وارد می‌کند. حتی در سنین بالاتر هم نباید بدون ضابطه گوشی، تبلت و وسایل الکترونیک را در اختیار بچه‌ها قرار داد؛ چرا که این وسایل ساعت‌های متمادی بچه‌ها را با خود درگیر می‌کند و تحرک از بچه‌ها گرفته می‌شود، که این بی تحرکی با آسیب‌های جدی جسمانی همراه است.
بخش دیگری از این نگرانی اما از محتواهایی است که احتمال دارد بچه‌ها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با آن مواجه شوند؛ محتواهایی که اصلا مناسب سن و سال آنها نیست و بچه‌ها را با آسیب‌های متعدد روحی و روانی مواجه می‌کند و گاه به بلوغ زودرس کودکان منتهی می‌شود. به همین دلیل در دنیا برای حضور کودکان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ضوابطی را تعیین کرده‌اند و این‌گونه نیست بچه‌ها بخواهند در هر سن و سالی در هر شبکه‌ای عضو شده یا در هر سایتی وارد شوند. توجه به قانون برای ضابطه‌مند کردن حضور در فضای مجازی، موضوعی است که در کشور ما هم اگرچه پیگیری می‌شود اما ضروریست به شکل ضابطه‌مندی جدی گرفته شود.
*توصیه‌هایی به والدین برای مدیریت فرزندان در فضای مجازی
امروز الگوی مناسبی برای کودکان و نوجوانان در استفاده از فضای مجازی وجود ندارد و نسل جدید کاملا از مدیریت رسانه بی‌بهره مانده‌است. این مسأله بسیار مهم است و تاثیرات منفی فضای مجازی بر کودکان را چند‌برابر می‌کند. با تمام اینها فضای اجتماعی به گونه‌ای است که نه می‌توان بچه‌ها را از حضور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منع کرد و نه این کار عاقلانه است. اما می‌توان با راهکارهایی این حضور را کنترل کرد.
در نخستین قدم والدین زمان‌های استفاده از فضای مجازی که در اختیار فرزندانشان می‌گذارند، پایش کنند. در این باره استفاده از نرمافزارهای کنترل خانوادگی پیشنهاد می‌شود و خانواده‌ها می‌توانند محیط امنی را برای کودک فراهم کنند تا به محیط‌های نامناسب، شبکه‌های اجتماعی، نصب نرم‌افزار و موضوعات غیر اخلاقی و در مواردی نفرت‌پراکنی دسترسی پیدا نکنند یا به صورت آزادانه نتواند آنها را جست‌وجو کنند. اینها موضوعات بسیار مهمی است که باید به عنوان بزرگ‌تر و والدین حواس‌مان نسبت به آنها جمع باشد.
از راهکارهای ساده‌ای که والدین می‌توانند برای کاهش آسیب‌های فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به کار بگیرند و از آن استفاده کنند، ایجاد فضای گفت‌وگوی صمیمی در خانه بین والدین و فرزندان است که می‌توانند با فرزندشان در خصوص استفاده صحیح از این فضا صحبت و او را قانع کنند تا اگر هم محدودیتی برای استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، برای این است که خودشان آسیب نبینند.
برای استفاده از ابزارهای الکترونیک محدودیت سنی وجود دارد. اگر والدین سواد رسانه‌ای دارند، در ۱۰ تا ۱۲ سالگی می‌توانند یک تبلت امن که نرمافزارهای کنترل خانوادگی هم روی آن نصب شده و قابل کنترل است برای فرزندشان تهیه کنند و با یک فیلترینگ داخلی که توسط والدین روی این دستگاه‌ها وجود داشته‌باشد و از دسترسی کودک به سایت‌ها و نرم‌افزارهایی که محتوای بزرگسال دارند، جلوگیری کند. یا خود والدین باید نرم‌افزارها و برنامه‌ها را در اختیار کودک‌شان قرار دهند یا از اینترنت کودک و از مرورگرهای مخصوص کودکان استفاده کنند. از دیگر راهکارهای ساده والدین برای کنترل حضور فرزندان در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، این است که رایانه فرزندشان در مکان عمومی خانه باشد نه اتاق شخصی. همچنین سیستم را جایی قرار دهند که به صفحه مانیتور دسترسی وجود داشته‌باشد. در نهایت این‌که خانواده‌ها با سواد رسانه‌ای باید از استفاده از شبکه‌های اجتماعی بزرگسال برای کودکان‌شان ممانعت کنند.
اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان غربی
انتهای پیام/